ކުރޮޅި އާދަމް ޒާހިރު ކުރުވާހަކަ: އަނެކުން ޝިކާރަކުރަން ވަކިއުކާ ސިންގާގެ ނިމިދިއުން kurolhi Adam Zahir kuru vaahaka: Anekun shikaarakuran vakiukaa singaage nimidhiun

 އަނެކުން ޝިކާރަކުރަން ވަކިއުކާ ސިންގާގެ ނިމިދިއުން

އާދަމް ޒާހިރު، (ކުރޮޅި) 3 އޯގަސްޓް 2008

ތަރުޙީބެއް ދެއްވުމަށް މި ބްލޮގްގެ ފޮލޯއަށް (Follow) އަށް ފިއްތަވައިލައްވާ!

މި ވާހަކަ އަމާޒުކޮށްފައި މިވަނީ ތުއްތުކުދިންނަކަށް ނޫނެވެ. 

 

ދީވީ ފުށީގެ މާތުނޑިއާ ދިމާ ވަލުގައި އާދަޔާ ޚިލާފު ސިންގާއެއް އުޅުނެވެ. މިއީ ދީވީ ފުށިން ފެނުނު ހަމަ އެކަނި ސިންގާވެސްމެއެވެ. މިސޮރަކީ ޢާންމު ސިންގާތަކަށްވުރެ ތަފާތު ސިފަތަކެއް ލިބިގެންވާ ސިންގާއެކެވެ. އެންމެ އަޖައިބުކަމަކީ މިސޮރަށް ހަތަރުއަތާއި ދިހަ ފައި ލިބިފައިވާކަމެވެ. އަދި މިއަށްވުރެވެސް އަޖައިބުކަމަކީ މިސޮރުގެ ބޮލުގައި ހުންނަ ސިކުނޑީގެ ކުޑަކަމާއި ވިސްނުން ކޮށިކަމެވެ. އެ ވަލުގައި އުޅޭ ވަރަށް ގިނަ ދޫނިސޫފާސޫތްޕާއި ކުދި ޖަނަވާރުތައް މިކަން ދަނެއެވެ. އަދި ހައިރާންވެގެން އެ ވާހަކަ ދައްކައި އުޅެއެވެ. 

ސިންގާގެ މި ނުކުޅެދުންތެރިކަން، އެނގިފައިވާ ރާމާމަކުނެއް، އެއްދުވަހަކު އައިސް ސިންގާގެ ގާތުގައި ބުންޏެވެ. "މާތް ސާހިބާ. ތިބާއީ މި ޝަހަރުގައި އުޅުއްވާ ހަމައެކަނި ސިންގާ. މި މާ ވަލުގައިވެސް ތިޔަ ނޫނީ ތިޔަފަދަ ޖަނަވާރެއް ނޫޅޭ. އެހެންކަމުން ތިޔައީ މި ވަލުގެ ޢިއްޒަތްތެރި ރަސްގެފާނު. އެކަމަކު މަނިކުފާނުގެ ސިކުނޑިފުޅު ބަލިކަމުން އަޅުގަނޑު ވަރަށް ދެރަވޭ." މިއަޑުއަހައި ދެރަވެގެން ސިންގާ ބުނެފިއެވެ. "އާ މަކުރާ. ދެން ކިހިނެއް ހަދާނީވެސް؟"

ލިބުނު މި މޮޅު ފުރުސަތުގައި މަކުނު މޮޅު ނަސޭޙަތެއް ސިންގާއަށް ދީފިއެވެ. "އެބަ އޮތް މޮޅުގޮތެއް. އަޅުގަނޑުގެ އަތުގައި އެބައޮތް ވިލާތުގެ ސިކުނޑިއެއް. އެއީ އަޅުގަނޑު ވިލާތުން މި ޝަހަރަށް އަންނަން ފުރި ދުވަހު ފެނުނު އެ ސަހަރުގެ ބުއްދިވެރި މިނިކާވަގެއްގެ ބޮޑު ސިކުނޑިއެއް. މި ސިކުނޑި ކައިލިޔަސް އަޅުގަނޑަށް ހަޖަމްކުރެވޭވަރަށްވުރެ ވަރުގަދަ. މިހާ ވަރުގަދަ ސިކުނޑިއަކަށް ވީތީ ބޭނުން ނުކޮށް ރައްކާކޮށްފައި އަދިވެސް މިއޮތީ. މަނިކުފާނު މި ސިކުނޑި ފަރިއްކުޅުއްވަނިކޮށް ވިސްނުންފުޅު އިތުރުވެދާނެ."

ސިންގާ މިކަމާ ރުހިއްޖެއެވެ. އެހެންވެ ރާމާމަކުނަށް ހަޖަމް ނުކުރެވިގެން އުޅުނު ސިކުނޑި މި ސިންގާ އަށޤ ގެނެސްދީފިއެވެ. ސިންގާ ބަލާކަށް ނުހުރެ ނިކަން މީރުކޮށް ކައި ހަޖަމް ކޮށްލައިފިއެވެ. އަދި އިހުނަށް ވުރެ މޮޅު ފިކުރުތައް ކުރެވެން ފައްޓައިފިއެވެ.

އެކަމަކު ދެން ވަރަށް ގޯސް ކަމެއް އެ ސިންގާގެ އަޚުލާޤުގައި ހިނގައިގެންފިއެވެ. އެއީ ސިންގާއަށް ފެންނަ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ސިކުނޑި ކާހިތްވުމެވެ. އަނެކުންގެ ސިކުނޑިއަށް ދަހިވެތިވާން ފެށުމެވެ. އެހެންވެ ލޮލަށް ފެންނަ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ވަސް ބަލައި ކާން ބޭނުންވެއްޖެއެވެ. އިހުނަށްވުރެ ބާރަށް ހަޅޭއްލެވުމާއި ތަންތަނަށް ދުވެ އުޅުން އިތުރުވެއްޖެއެވެ. މިހެންގޮސް އެހެން ޖަނަވާރުތައް ބިރުގަންނަ ވަރުވެއްޖެއެވެ.

ސިންގާ އެއް ދުވަހު ހަޅޭލަވަމުންގޮވައެވެ. "ކޮބައިތަ ހުރިހާ ޖަނަވާރުތައް؟ ދޫނިތައް ކޮބައިތަ؟ މި ޖަންގަލީގައި އުޅޭ ތިޔަ ހުރިހާ އެއްޗެއް ތިޔަ ވިސްނަނީ ދީވީވަންގޮތަށްދޯ؟  އެނގޭނު މަގޭ މިހުރީ ވިލާތު ސިކުނޑިއެއްކަން. މަ ވިސްނާނީ ވިލާތު ގޮތަށް. ދެން ތިޔަ ދީވިންނާ އެކު އުޅުން ނިމުނީ. މަ ބުނާގޮތް ހަދަންވާނެ. ކުރިން އޮތް އެއްބައިވަންތަކަން ނިމުނީ. އޯގާވެރިކަމާއި އިންސާފުވެރިކަން ނިމުނީ. ހަމަ ކައިލާނީ. އާދޭ ބޭރަށް. ފިލައިގެން ނުތިބެވޭނެ. މަ މީ ވިލާތު ވިސްނުމުގެ މީހެއް. ތިޔަ އެއްޗެހިންނަކީ މަގޭ ޙައްޤެއް. މަގޭ ކާނާ. ހަމަ ކައިލާނީ" މި ހަޅޭކަށް ހުރިހާ ދިރޭއެއްޗެއް ބިރުގަންނަންފަށައިފިއެވެ.  

ދީވީއަށް އުފަން މި ސިންގާގެ އުނދަގުލާހުރެ އެންމެ ބޮޑަށް ފިކުރުކުރަނީ ދީވީ ޖަންގަލީގެ ޒުވާން ލޭކޮކާލެކެވެ. މިއީ ސިންގާގެ ވިލާތު ސިކުނޑީގެ އަމުރާ ނުރުހޭ ވަރަށް ދިވީ ވަންތަ ކޮކާލެކެވެ. އެހެންވެ ސިންގާގެ މުސީބާތުން ސަލާމަތްވޭތޯ މަސައްކަތްކުރުމަށް މި ލޭކޮކާ އެކި ދިމާއަށް އުދުހި އުދުހި އުޅޭއިރު ސިންގާ އެ ކޮކާލާ ދިމާއަށްވެސް އަތްއުކައި ޝިކާރަކުރަން އުޅެއެވެ. ނަމަވެސް އެކަމެއް ނުވެއެވެ.

އެއް ދުވަހަކު ލޭކޮކާ ސިންގާގެ ނޭފަތުކުރީގައި އިށީނެވެ. ސިންގާގެ ހިތަށްއެރިއެވެ. "މިސޮރުގެ ސިކުނޑި ވަރަށް މޮޅުވާނެ. އަތުލައިގަނެގެން ކައިލާންވީ". މިހެން ކިޔައިފައި ހަތަރު އަތުގެ ވަކިތައް ނެރެ އެ ކޮކާ ޝިކާރަކުރުމަށް ހަތަރުއަތް އެއްފަހަރާ މަޅައިލިއެވެ. "އައްދިއްޔޯތް. މަގޭ ލޮލޯތް. މަގޭ ނޭފަތޯތް، މަގޭ މޫނޯތް. މަގޭ ކޮޔޯއި. މަގޭ ހިނދުރިއޯތް. ހާދަ ލެއެއް އެބަ އޮހޮރެއޭ". ސިންގާ ގޮވައިގަތެވެ.

ސިންގާއަކަށް ކޮކާ އަތެއް ނުވިއެވެ. ސިންގާ އަތްއުކަންފެށީމާ އެ ކޮކާ ސިންގާގެ މޫނުގައި. ލޮލުގެ ކައިރީގައި، ކޯތާފަތުގައި، ނިތްކުރީގައި އިށީންނަނީއެވެ. އެހެންވެ ސިންގާ އުކާ އަތްތަކުގެ ވަކިތަކުން އަމިއްލަ މޫނުގައި ވަކި އެޅި ލޭ އޮހޮރެންފެށީއެވެ. އެންމެފަހުން ކޮކާ އުދުހިފައިގޮސް ކުރިމަތީގައި ހުރި ތިޔަރަގަހެއްގައި އިށީނދެލިއެވެ. ކޮކާ އަތުލަން އުޅުނު ސިންގާގެ ވަކިތަކުން އަމިއްލައަށް ޝިކާރަވެ މޫނާއި ލޯ ހަލާކުވެ ބޭސް ނުކުރެވި، އަޅައިލާނޭ އެހެން ޖަނަވާރެއްވެސް ނެތި ކާންވެސް ނުލިބި އެކި ދިމާ ކުނިވެ ފުޅައަޅައި ލިބުނު ވޭނަށް ރޮއިރޮއި އޮވެ މަރުވެދިޔައީއެވެ. ތިމާ އުފަންވެ ބޮޑުވި ޤައުމާއި ޖަމާޢަތުގެ ވިންދަށް ނުވިސްނައި ތިމާފަދަ އަނެއް މީހާ ޝިކާރަކުރުމަށް ވަކި އެއްލާ ކޮންމެ މީހެއްގެ ޙާލަކީ މިއީއެވެ. (ނިމުނީ)

ކުރޮޅި އާދަމް ޒާހިރު ވާހަކަ: އަމީރާ ބާޒާރުން ގަތީ މޭވާ އާއި ކާރުKurolhi Adam Zahir kuru vaahaka: Ameeraa baazaarun gathee meyvaa kaaru

 ކުޑަކުދިންގެ އިބުރަތްތެރި ވާހަކަ

އަމީރާ ބާޒާރުން ގަތީ މޭވާ އާއި ކާރު

އާދަމް ޒަހިރު (ކުރޮޅި)

މިއަދަކީ އަމީރާގެ ބައްޕަ އަމީރާ ގޮވައިގެން ބާޒާރަށް ދާ ދުވަހެކެވެ. އެ ތަނަށްގޮސް ބައެއް ތެކެތި ގަނެލާހިތް އަމީރާގެ އޮވެއެވެ. އަދި އެތަނުގައި ކަންކަން ހުންނަގޮތް  ބަލައިލާހިތް އަބަދުވެސް އޮވެއެވެ. އެހެންކަމުން މިއަދަކީ އަމީރާއަށް ވަރަށް އުފާވެރި ދުވަހެކެވެ. މަންމައާއި ބައްޕަގެ ބަސްއަހައިގެން އުޅެ މި ސެމިސްޓަރުގެ ނަތީޖާ ރަނގަޅުކުރީތީ ހަދިޔާއެއްގެގޮތުން އަމީރާ ގޮވައިގެން މާރުކޭޓަށާއި ބާޒާރަށް ދަނީއެވެ.

އެންމެ ހަތް އަހަރުގެ އަމީރާ ގޮވައިގެން އެންމެ ފުރަތަމަވެސް އޭނާގެ ބައްޕަ ދިޔައީ ތަރުކާރީ މާރުކޭޓަށެވެ. އެތަނުން ފެނުނު މޭވާތަކަށް އުމޭރާ ވަރަށް ރަނގަޅަށް ބެއްޔެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަވެސް އަޅައިގަތީ މޭބިސްކަދުރުވަށިގަނޑެކެވެ. އެއީ އަމީރާއަށް ވަރަށް މީރު މޭވާއެކެވެ. "ދަރިފުޅު ގަންނާނީ ކޮންކުލައެއްގެ މޭބިސްކަދުރެއް" އަމީރާގެ ބައްޕަ އަހައިލިއެވެ. އަމީރާ ވަރަށް އުފަލުން "ފެހި" ބުނެލިއެވެ.

އަމީރާ އާފަލުވެސް ބޭނުންވިއެވެ. ނަމަވެސް އޭނާގެ އާދައިގެމަތިން އާފަލު ގަންނަށް އެދުމުގެ ބަދަލުގައި އާފަލު ނަގައިގެން ބަލަންހުރީއެވެ. އެހިސާބުން އޭނާގެ ބައްޕައަށް ވިސްނިގެން ހަ އާފަލުވެސް ގަތެވެ. "ބައްޕާ! ތިޔަ ނެންގެވީ ރަތްކުލަ. އަޅުގަނޑަށް މީރީ ފެހިކުރައިގެ އާފަލު" "އެހެންތަ. ހިނގާ ބަދަލުކޮށްލަމާ؟" އަމިރާގެ މަޝްވަރާއަށް ބައްޕަ ޖަވާބުދިނެވެ.

މާރުކޭޓުގައި ގަޑިއެއްހާއިރު ވީއިރު އަމީރާ ހަތް ބާވަތެއްގެ މޭވާ ގަތެވެ. އެއީ މޭބިސްކަދުރާއި އާފަލާއި ޖަނބުރޯލާއި އޮރެންޖާއި ރަންބުސްތާނާއި އަނބާއި ކުންނާރެވެ. މީގެތެރެއިން އޮރެންޖާއި ކުންނާރަކީ އަމީރާއަށް މީރު އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އޮރެންޖާއި ކުންނާރަކީ އަމީރާގެ މަންމައަށް މީރު މޭވާއެކެވެ. އެހެންވީމާ އަމީރާ ކުންނާރާއި އޮރެންޖު ގަތީ އޭނާގެ މަންމައަށެވެ.

އަމީރާ ބާޒާރުގެ ވަރަށް ގިނަ ތަންތަން ބަލައިލިއެވެ. އަމީރާގެ ހޮބީއެއްގެގޮތުގައި ކާރު އެއްކުރުން ހިމެނެއެވެ. އެހެންވެ މި ލިބުނު ފުރުސަތުގައި ބައްޕަގެވެސް ޤަބޫލުފުޅުގައި 3 ވައްތަރެއްގެ ތިންކުލައިގެ ތިން ކާރު ގަތެވެ.އޭގެ ތެރެއިން އެއް ކާރަކީ ރިމޯޓް ބޭނުންކޮށްގެން ދުއްވާ ވަރަށް ކުޑަ ކާރެކެވެ. އަމީރާއަށް އެންމެ ރިތިވީ މިކާރެވެ. މި ފިހާރައިން ރުމާލެއްވެސް ގަތެވެ. "ދަރިފުޅު ކީއްކުރާ ރުމާލެއް؟" ބައްޕަ އަހައިލިއެވެ. މި ސުވާލަށް އަމީރާ ހީނލިއެވެ. އެހެން ޖަވާބެއް ނުދެއެވެ.

"ދަރިފުޅު ގެއަށްދާން ބޭނުމީ ކިހާއިރަކުން؟ މިހާރު އެހެރަ ހަވީރު ފަސްގަޑި ބައިވަނީ. ހައެއްޖަހާ ގިނައިރުތަކެއް ނުވަނީ ބަންގިގޮވާނެ" އަމީރާގެ ބައްޕަ އަމީރާ ގެއަށް ދާނެ ގަޑިއަކާމެދު ސުވާލުކޮށްލިއެވެ. މިހާރު ބާޒާރުގައި އުޅޭތާ ދޮޅުގަޑިއިރުވަނީއެވެ. އެހެންކަމުން އެކަށީގެންވާވަގުތުކޮޅެއް މާރުކޭޓުގައާއި ބާޒާރުގައި ހޭދަކުރެވިއްޖެކަމަށް އަމީރާ ބުންޏެވެ.

އަމީރާ ގެއަށް އައީ ވަރަށް އުފަލުންނެވެ. މުހިންމު ވަރަށް ގިނަ ތަކެތި ގަނެގެންނެވެ. ގެއަށް އައިސް އެންމެ ފުރަތަމަވެސް ކުރި ކަމަކީ މަންމައަށް ހުރިހާ އެއްޗެއް ދެއްކުމެވެ. އަދި މަންމައަށް ގެނައި އޮރެންޖާއި ކުންނާރު ދިނުމެވެ. މިއަށްފަހު ބައްޕައަށް ވަރަށްބޮޑަށް ޝުކުރު އަދާކޮށްފައި ހަދިޔާއެއް ދިނެވެ. މިއީ ބައްޕައަށް ލިބުނު ހައިރާންކަމެކެވެ. ބައްޕަ އުފަލުން އެ ހަދިޔާއަށް ބަލައިލިއެވެ. އެއީ ވަރަށް މުހިންމުކަމަކުއޭ ބުނެ ގަތް ރުމާލެވެ. 

މި ރުމާ ލިބުމުން ބައްޕަ އަމީރާ އުރައިލިއެވެ. އަދި "ދަރިފުޅު ހާދަ ރަނގަޅޭ" ބުނެލިއެވެ. އަމީރާ ބައްޕައަށް ޝުކުރު އަދާކުރިއެވެ. އަދި މަންމައަށްވެސް ޝުކުރު އަދާކުރިއެވެ. މަންމަ ބުނެލިއެވެ. "ދަރިފުޅަށް މިއަދު ތިޔަފަދަ އުފަލެއް ތިޔަ ލިބުނީ ބަސްއަހައިގެން އުޅޭތީ. އިނގޭ. މަނމައާ ބައްޕަ އަމީރާދެކެ ވަރަށް ލޯބިވޭ" ބަސްއަހައިގެން އުޅޭ ކުދިންދެކެ މައިންބަފައިން ވަރަށް ލޯބިވާނެއެވެ. (ނިމުނީ)

ކުރޮޅި ތުއްތު ވާހަކަ: ތައުފީޤު ބާކީއެއްނުވި Kurolhi thuththu vaahaka: Thaufeequ baakee eh nuvi

 

ތައުފީޤު ބާކީއެއްނުވި

އާދަމް ޒަހިރު (ކުރޮޅި)

ޙަލީމާއި ތައުފީޤަކީ އެކުއެކީގައި ކިޔަވަންއުޅުނު ދެ ކުދިންނެވެ. ސްކޫލުގެ ފަސްވަނަ ކުލާހުން ފެށިގެން އެކުގައި އެއް ކުލާހުގައި ކިޔަވައި ދެކުދިންވެސް ގުރޭޑް ދިހައެއް ނިންމިއެވެ. ނަމަވެސް ޙަލީމަށްވުރެ ތައުފީޤުގެ ނަތީޖާ ދަށެވެ. ފާސްވީވެސް އިސްލާމުންނާއި ހިސާބުން އެކަންޏެވެ. މިކަމާ ޙަލީމު ވަރަށް ދެރަވިއެވެ. އެއީ ޙަލީމު ހުރިހާ މާއްދާއަކުން އެއްވަނަ ހޯދުމުގެ ސަބަބުން ބޭރު ޤައުމަކަށް ގޮސް ކިޔެވުމުގެ ފުރުސަތު ސަރުކާރުން ދެއްވި އިރު އެންމެ އެކުވެރި ތައުފީޤަށް އެ ފުރުސަތު ގެއްލުނީމައެވެ.

ޙަލީމު ބޭރު ޔުނިވަރސިޓީއަކުން ކިޔަވައިގެން މާލެއަށް އައީ 2 އަހަރު ފަހުންނެވެ. އޭރު ތައުފީޤު އުޅެނީ ހޮޓަލެއްގެ ވެއިޓަރަކަށެވެ. ޙަލީމަށް ލިބުނީ މިނިސްޓްރީއެއްގެ ސެކްރެޓަރީއެއްގެ ވަޒީފާއެވެ. މިހާ ދުވަސްވީއިރުވެސް މި ދެކުދިންގެ ގުޅުމަކަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. ޙަލީމު ބުނާގޮތުގައި ތައުފީޤު އެގޮތަށް ވަޒީފާއެއްގައި އުޅޭތަން ފެނުނީމާ ވަރަށް އުފާވެއެވެ. ދެކުދިންގެ މަޤާމުގެ ހައިސިއްޔަތު ތަފާތަސް އާމްދަނީ ހޯދައިގެން ދިރިއުޅުން ފެށިކަމީ އުފާކުރާކަމެކެވެ.

ތައުފީޤު ވަޒީފާ އަދާކުރާ ހޮޓަލުގައި ހީވާގިކަމާއި ތެދުވެރިކަމާއި އިޚްލާސްތެރިކަމާއެކު އުޅުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން އެ ތަނުގައި އޭނާއަކީ ހިންގުންތެރިންގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މީހެއްކަމުގައިވިއެވެ. ތަނުގެ ވެރިޔާ މިއަދު އެންމެ އިތުބާރުކުރާ މެނޭޖަރަކީ އެއީއެވެ. އެހެންކަމުން ދިރިއުޅުމަށް ހޭދަކޮށްފައި އިތުރުވާ ވަރަށް އާމްދަނީވެސް ދަނީ ލިބެމުންނެވެ. ޙަލީމު އޭނާގެ ބައްޕަގެ ގާގުގައި ބުނިގޮތުގައި ތައުފީޤަށް ލިބޭ އާމްދަނީ ޙަލީމަށްވުރެ ގިނައެވެ. ތައުފީޤު އަދާކުރަނީވެސް ނުހަނު ޤަދަރުވެރި ވަޒީފާއެކެވެ.

އެއްދުވަހަކު ތައުފީޤުގެ ބައްޕަ ޙަލީމު ވަޒީފާ އަދާކުރާ މިނިސްޓްރީއަށް ދިޔައެވެ. އެ ދުވަހު ޙަލީމު ފެނިފައި ރޮވުނެވެ. ޙަލީމު ހާސްވެފައި ތައުފީޤުގެ ބައްޕަގާތަށް ޖެހިލިއެވެ. އަދި ވީގޮތެއް އަހައިލިއެވެ. "ޙަލީމާއި ތައުފީޤަކީ އެކުގައި އުޅުނު ދެކުދިން. އެއްވަރެއްގެ ނަތީޖާ ނުލިބުމުން އެ ދުވަހު ދެރަވި. ނުވިތާކަށް މިހާރު ތިޔަ އަދާކުރާފަދަ ޤަދަރުވެރި ވަޒީފާއެއް ތައުފީޤަށް ނުލިބުނީތީ ހިތުގައި ޖެހުނީ. އަހަރެންގެ ތައުފީޤު އެ ހުރީ ބާކީވެފައި" ތައުފީޤުގެ ބައްޕަ ބުނެލިއެވެ.

"ނޫން ތިޔައީ ގޯސް ފިކުރެއް. ކޮންމެ ވަޒީފާއަކީވެސް ޤަދަރުވެރި ވަޒީފާއެއް. ބޭނުންވަނީ ދިރިއުޅުމުގެ މުހުތާދު ފުއްދަން. ދެވަނަ މީހަކަށް ނުދަރައި އަމިއްލަ މަސައްކަތުން ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައްތައް ފުރިހަމަކުރަން. ﷲ ގެ އިރާދަފުޅުން ތައުފީޤުވެސް އެ ހުރީ މުހިންމު ބޭނުންތެރި ވަޒީފާއެއްގައި. އަދި މުސާރަވެސް ރަނގަޅު. އޭނާ ބާކީއެއް ނުވޭ. މަސައްކަތެއް ނެތި ބޭކާރީއެއްނުވޭ. އެއީ ޤައުމުގެ މަސައްކަތްތެރިއެއް. ޤައުމު އެދި ގޮވަނީ ކޮންމެ ޒުވާނަކުވެސް މަސައްކަތެއްކުރަން." ތައުފީޤުގެ ބައްޕައަށް ވިސްނައިދިނުމަށް ޙަލީމު ޖަވާބުދިނެވެ. ތައުފީޤުގެ ބައްޕަ ވިސްނައިލިއެވެ. އަދި ހީނލިއެވެ. ހިތާހިތުން ކިޔައިލިއެވެ. އާއެކެވެ. އަހަރެންގެ ތައުފީޤު އެ ކުރަނީވެސް ހުނަރުވެރި މަސައްކަތެކެވެ. އަގުހުރި ޒުވާނަކީ މަސައްކަތްކޮށްގެން ކައިބޮއި އުޅޭ ޒުވާނެކެވެ. (ނިމުނީ)

ކުރޮޅި ވާހަކަ: ޒަބީނާގެ އެނދުގައި ފައިދިގު މަކުނު. kurolhi vaahaka: Zabeenaa ge en'dhugai faidhigu makunu

ޒަބީނާގެ އެނދުގައި ފައިދިގު މަކުނު

އާދަމް ޒަހިރު (ކުރޮޅި)

ޒަބީނާއަކީ ކުޑައިރު މަންމަގެ ބަސް ޤަބޫލުކުރި ބަސް އަހައިގެން އުޅުނު ވަރަށް މާތް ކުއްޖެކެވެ. ޢުމުރުން 10 އަހަރު ވީއިރުވެސް ވަރަށް ކިޔަމަންތެރި މައިން ބަފައިންގެ ލޯބި ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ހޯދައިގެން އުޅުނު ކިޔަމަންތެރި ދަރިއެކެވެ. ނަމަވެސް މިހާރަކަށް އައިސް ބައެއްކަހަލަ ކަންކަމުގައި މަންމައާއި ބައްޕަ ދެއްވާ ނަސޭހަތްތަކަށް ކޮށި ކަންފަތެއް ދިއްކުރާ ކުއްޖެކެވެ. ފެންވެރުމުގައި ސާފު ތާހިރުގޮތެއް ނު ގެންގުޅެއެވެ. ދަތް އުނގުޅަނީ ވަރަށް ވަރަށް ވަރުންނެވެ. ހެދުން ބަދަލުކުރަނީވެސް ހިތަށް އެރި އިރަކުންނެވެ. އެދުގެ ތަންމަތިއެޅުމެއް ނޯވެއެވެ.

އެއް ދުވަހަކު ޒަބީނާއަށް އޭނާގެ މަންމަ ގޮވާގޮވާ ވަރުބަލި ވީއިރުވެސް ފަތިސްނަމާދަށް ތެދެއް ނުވިއެވެ. މިކަމާ މަންމަ ދެރަވެ ހިތްހަމަ ނުޖެހި ހިތާމަކުރަން އިންދައި ކުއްލިއަކަށް ޒަބީނާ ހަޅޭއްލަވައިގެންފައި އެނދުން ފުއްމައިލިއެވެ. "އެއްޗެއް ދަތްއަޅައިފި. އެއްޗެއް ކައިލައިފި. އަޅުގަނޑުގެ އަތް މިއޮތީ ކައިލައިފައި" ޒަބީނާ ވަރަށް ބާރަށް ގޮވައިގަތެވެ. އަދި އޭނާގެ އަތުގައި އެއްޗެއް ދަތްއަޅައިފައި ހުރިތަން މަންމައަށް ދައްކައިލިއެވެ. ރޮވިފައި ހުރި އަޑަކުން ތަކުރާރުކޮށް ބުނަމުންދިޔައެވެ. "މަންމާ ބަލާލަބަލަ މިހުރީ މި އަތް ކައިލައިފައި. ކައިލައިފައި"

"އަސްތާ. މަގޭ ދަރިފުޅު. މިއޮތީ ކައި ހުސްކޮށްފައި. ކޮންތާކުންދަތްއެޅީ" މަންމަ ވަރަށް ކަންބޮޑުވިއެވެ. އަދި އެއްވެސް ދިރޭއެއްޗެއް ފެނޭތޯ އެނދުގެ އެކި ދިމާ ބަލަންފެށިއެވެ.

ކަމުދާކަށް ނެތެވެ. ޒަބީނާގެ އެނދުގެ ބާލީސްދަށުގައި 2 މަކުނު އެބަ އޮތެވެ. އެއީ ބޮޑުސިންގާ ފައިދިގު މަކުނެވެ. ދެން ފެނުނީ އެނދުގެ އެކި ދިމާގައި ފައިދިގު މަކުނު ތިއްބައެވެ. ހުރިހާ ބާލީހެއްގައިވެސް މަކުނެވެ. އަދި ގޮދަޑި ދަށުގައިވެސް  ބައިވަރު މަކުނު އެބަ ތިއްބެވެ. "މިއީ މުޑުދާރުވީމާ ވާގޮތް. މަންމަ ބުނަމެންނު ތަންމަތި ނާޅައި، ފޮތިގަނޑު ބަދަލު ނުކޮށް ތަތްމުޑުކޮށް އެނދުމަތި ބާއްވަންޏާ އެނދުގައި މިކަހަލަ އެއްޗެހި އުފެދޭނޭ. މިއޮތީ އެހެންވެފައި" ޒަބީނާގެ މަންމަ ދެރަވެފައި ޒަބީނާގެގާތު ކިޔައިދިނެވެ. އަދި ޒަބީނާގެ ބައްޕައަށް ގޮވައި އެ ފައިދިގުމަކުނުތައް ކޮޓަރިން ނެރުނެވެ.

ޒަބީނާއަށް ވިސްނުނީ މި ހިސާބުންނެވެ. މިއަށް ފަހުން ޒަބީނާގެ އެނދާއި ގެނގުޅޭ އަންނައުނާއި ތަކެތި ހުންނަނީ ވަރަށްބޮޑަށް ސާފުކޮށްފައެވެ. ނިދާތަނާއި ގެންގުޅޭ އެއްޗެހި ސާފުކޮށް ބާއްވަންޖެހެނީ މިކަހަލަ ކަންތައްތައް ދިމާވާތީއެވެ. ނުސާފުކަމަކީ މުޑުދާރުކަމެކެވެ. ގޯސް ސިފައެކެވެ. (ނިމުނީ)

ކުރޮޅި ކުރުވާހަކަ: މައުސޫދާގެ ގޭގައި އެންމެނަށް ސައި kurolhi vaahaka: Mausoodhaage geygai enmenah sai

މައުސޫދާގެ ގޭގައި އެންމެނަށް ސައި

އާދަމް ޒާހިރު (ކުރޮޅި) 

ހޮނިހިރުދުވަހެކެވެ. ސްކޫލު ބަންދު ދުވަހަކަށް ވީތީ މައުސޫދާ އުޅެނީ ގޭގައެވެ. މަންމައާއި ބައްޕަ ދުރުވީ ބާޒާރުކޮށްލައްވާށެވެ. އެހެންވެ އަރާމުކޮށްލުމުގެ ނިޔަތުގައި ގޭގެ ދޮރު ތަޅުލުމަށްފަހު އޮށޯވެލައިފިއެވެ. މިނެޓެއްވެސް ނުވަނީސް ދޮރުގައި މީހަކު ޓަކިދީފިއެވެ. މައުސޫދާ އަވަހަށް ތެދުވެ. ދޮރު ހުޅުވައި ބަލައިލިއިރު ތުއްތަ އޭނާގެ ކުޑަކުޑަ ހަމާ ގޮވައިގެން ހުއްޓެވެ. ތުއްތަ ވަރަށް ރީތިކޮށް ހީނލައިފައި އަހައިލިއެވެ. "ކޮށްކޮ ބަލައިދީފާނަންތަ. މި އުޅެނީ ގޭގައި މަސައްކަތެއް ކޮށްލަންވެގެން." ތުއްތަގެ މި ސުވަލަށް އާއެކޭ ބުނެފައި ހަމާ ގޮވައިގެންގޮސް މައުސޫދާ އެނދުގައި ޖައްސައިލައިފިއެވެ.

"ޓޮކް ޓޮކް ޓޮކް" އިރުކޮޅެއް ނުވަނީސް އަނެއްކާވެސް މީހަކު ގޭ ދޮރުގައި ޓަކި ދީފިއެވެ. އަވަހަށް ދޮރު ހުޅުވައި ބަލައިލިއިރު ގެ ސާފުކުރަން އަންނަ މުޙައްމަދުބޭ ހުއްޓެވެ."އަހަނ މައުސޫދާ! މިއައީ ކުޑަދޮރުތަކާއި ފެންފަހިތައް ސާފުކުރަން. މިގަޑި ރަނގަޅުވާނެތަ؟". ދެތިން ފަހަރު ހޫނނނނ އަޅުވައިލައިފައި މައުސޫދާ ވިސްނައިލިއެވެ. އަދި ލައްބައޭ ކިޔައިފައި މުޙައްމަދުބޭ ގެއަށް ވައްދައިފިއެވެ. ގޭގެ މިފަދަ ތަންތަން ނުސާފުކޮށް ހުރީވިއްޔާ ގޭތެރެ ވަރަށް ނުތާހިރުވާނެއެވެ. އެހެންވެ މިކަމަށް މައުސޫދާވެސް ވަރަށް ވިސްނައެވެ. އަނެއްކާވެސް މައުސޫދާ އެތެރެއަށް ވަދެ ހަމާއާ ސަކަރާތްޖަހަން ފެއްޓިއެވެ.

ގިނަ އިރެއް ނުވަނީސް "ޓޮކް ޓޮކް ޓޮކް" އަނެއްކާވެސް މީހަކު ޓަކި ދީފިއެވެ. ހުޅުވައި ބަލައިލިއިރު އެއީ އަވަށުގެ ސަރުދާރެވެ. " ކޮއްކޯ! މިއައީ މިގޭގައި އެއްވެސް މައްސަލައެއް ހުރިތޯ ބަލައިލަން. މަދިރިފަނިއަޅާ އެއްޗެއް ހުރިތޯ އަދި ގޭސްފުޅި ހުރީ ރަނގަޅަށްތޯއާއި މިކަހަލަ ކަންތައްތައް." މައުސޫދާ ހީނލައިފައި ސަރުދާރުވެސް ގެއަށް ވައްދައިފިއެވެ.

މި ފަހަރު ގޭގެ ދޮރު ލައްޕާކަށް މައުސޫދާ ނުވިސްނިއެވެ. ހަމާ ގޮވައިގެން އައިސް ގޭތެރޭގައި މީހުން އުޅޭގޮތް ބަލަން ދޮރާ ވަރަށް ކައިރިގައި ހުއްޓެވެ. މިފަހަރު އައިމީހާ ޓަކި ޖަހާކަށް ނުޖެހުނެވެ. ޓޮކް ޓޮކް ޓޮކް ގެ އަޑު ނުއިވެނީސް އެމީހާ ގޭތެރެއަށް ވައްދައިފިއެވެ. އެއީ ގޭގައި ކައްކަން އަންނަ ކައްދައްތައެވެ. އޭނާއާއެކު، ކައްދަތަގެ ދަރިފުޅު ކަލީލުވެސް ހުއްޓެވެ.

މާ ގިނަ އިރެއް ނުވަނީ މަންމައާއި ބައްޕަ ދުރުވެއްޖެއެވެ. ދެމީހުންގެ ދެ އަތް ފުރާ ކޮތަޅުތައް ހުއްޓެވެ. ކާ އެއްޗެއްސާއި ރީތިވާ ސާމާނާއި ގެއަށް ބޭނުންވާ އެހެންވެސް ތަކެއްޗެވެ. ދަރިފުޅު ދޮރު ހުޅުވައިގެން ހުރުމުން މަންމަމެން ހައިރާންވިއެވެ. އަދި ވީ ކީއްތޯ ސުވާލުކުރިއެވެ. "މަންމާ! މިއަދު ގެއަށް ދުރުވާނެއެއްނު، ސާފުކުރާމީހާ. ކައްކާ މީހާ، މިއަދު އެބަ އުޅުއްވާ، ސުޕަވައިޒަރުވެސް" މައުސޫދާ ޖަވާބުދިނެވެ.

މަންމަ ގޭގެ ދޮރު ލައިޕައިލުމަށްފަހު ހުރިހާ ސާމާނެއް ހިފައިގެން ބަދިގެއަށް ނުވަދެވެނީސް "ޓޮކް ޓޮކް ޓޮކް ޓޮކް" އިވެންފަށައިފިއެވެ. ކޮންމެވެސް މީހަކު ޓަކި ދިނީއެވެ. މައުސޫދާ ދުވެފައިގޮތް ދޮރު ހުޅުވައިލުމާއެކު ފެނުނީ ބޮޑު ކޭކެއް ހިފައިގެން ހުރި މާމައެވެ. "އަހަނ ދަރިފުޅާ މައުސޫދާ.. ސައި ބުއީތަ. މާމަ މިއައީ ދަރިފުޅަށް ކޭކެއް ހިފައިގެން" މައުސޫދަ އުފަލުން ނަށައިގަތެވެ. އަދި މަންމައަށް ގޮވިއެވެ. މައުސޫދާގެ މަންމަ އޭރު ސައި ހައްދަވަނީއެވެ. މަންމަ ސައި ތައްޔާރުކުރާލެއް ގިނަވީމާ "ތިޔަ ސައި ހައްދަވަނީ ގޭގައި މަސައްކަތްކުރާމީހުންނާއެކުގައި" ހޭ އަހައިލިއެވެ.

"ލައްބަ ދަރިފުޅާ. އެ އެންމެން އެ ކުރާ މަސައްކަތް ނިމޭއިރު ތިބޭނީ ވަރުބަލިވެފައި. ދެން ފޮނުވައިލަން ވާނީ ސައި ދީފައި. ދަރިފުޅުވެސް އެބަ މަސައްކަތެއްކުރަމެއްނު. ތުއްތަގެ ދަރިފުޅު ތިޔަ ބަލަނީނު." ވަރަށް ލޯބިން ދަރިފުޅުގެ ގައިގައި ބައްދައިލަމުން ބައްޕަ ބުނެލިއެވެ. އަދި ހީނލިއެވެ. (ނިމުނީ) 

ކުރޮޅި ވާހަކަ: ފިޔަޖަހައި އުދުހޭ ކޯމަސް Kurolhi vaahaka: Fiyajahai udhuhey koamas

 

ފިޔަޖަހައި އުދުހޭ ކޯމަސް

ލިޔުނީ: އާދަމް ޒާހިރު (ކުރޮޅި)

ފަރިޔާލު އޭނާގެ ގޭ ގޯތިތެރޭ ފަތްޖެހިއެނދުގައި ފިލާވަޅު ކިޔަން އިނެވެ. މިހެން އިންދައި މާ ދުރުން ބޮޑު ބޮޑު ކޯމަހެއް އުދުހެމުން އަންނާތީ ފެނުނެވެ. ފަރިޔާލު އަޖައިބުވެގެން މަންމަމެނަށް ގޮވައި މިތަން ދައްކައިފައި އުފަލުން ހޭންފެށިއެވެ. އިސާހިތަކު އެ ކޯމަސް މިސުރާބުޖެހީ ފަރިޔާލުމެނާ ދިމާއަށެވެ. އައިގޮތަށް އައިސް އެގޯތީ ފަތްޖެހިއެނދާދިމާ  މަތީ ވައިގެތެރޭގައި މަޑުކޮށްލައިފައި ބުނެލައިފިއެވެ.

"އިނބަމެން އަހަންނާދިމާއަށް ބަލަން ތިޔަ ތިބެނީ މަލާމާތްކުރަންތަ؟ ތިޔަ ހެނީ ކީއްވެތަ؟ ދެ ފިޔަލީ މަހެއް މީގެކުރިން ނުފެންނަނީތަ؟" މިހެން ބުނެލައިފައި ކޯމަސް ދެފިޔަ ހަލުވައިލިއެވެ.

ފަރިޔާލު ވަރަށް ކަންބޮޑުވި އެވެ. އަދި "މަލާމާތްކުރަންވީ ކީއްވެހޭ" އަހައިލައިފިއެވެ. "އަހަރެމެން މި ތިބީ އުފަލުން. ގޭގައި ތިއްބައި މިހާރު ކޯމަސްވެސް ފެންނަން ފެށީވިއްޔަ. މިހާރު އަހަރެމެން ކުޑަކުދިންނަށްވެސް ތިޔަ މަހުގައި އަތް ލެވޭނެއެއްނު. އެހެންވެ އުފަލުން މިހެނީ" ފަރިޔާލު ޖަވާބުދިނެވެ. އަދި ކޯމަހާ ދިމާއަށް ބަލައިލައިފައި ހީނލިއެވެ.

އެވަރުންވެސް ކޯމަސް ހިތްހަމައެއް ނުޖެހުނެވެ. ދެ ފަރާތް ބަލައިލައިފައި އަނެއްކާވެސް ބުރެއްޖަހައިލައިފައި އައިސް އެ ދިމާގައި ހުއްޓުނެވެ. "އަހަރެން އުދުހޭތީ ތިޔަ ހެނީ.. އެންމެން ތިޔަ ބަލަނީވެސް އަހަރެން އުދުހޭތީ.. މިގޮތަށް އުދުހުމުގެ ބާރުވެސް މި ލިބުނީ ހާދަ ފިކުރެއްކޮށްގެންނޭ. އިނބަމެންވެސް އުދުހެވޭތޯ ބަލަންވީނު. ކޯމަސް އޭނާގެ ޝުޢޫރު ފާޅުކޮށްލިއެވެ.

ފަރިޔާލު އެ ބަހަށް ޖަވާބުދޭން ފެށިއެވެ. "ނޫން ކޯމަހާ. ޤަބޫލުކުރޭ. މަލާތެއް ނުކުރަން. ދުވަހަކުވެސް ނުކުރާނަން. ކޯމަހަށް މިއަދު ތިޔަ އުދުހެވެނީ ދެފިޔަ ހުރީމަ. އަހަރެމެން އެކަމާ މިތިބީ ޝުކުރުކޮށްގެން. އަބަދުވެސް އުފާވޭ، ބަޔަކަށް ތިޔަފަދައަކުން އުޅެވެންފެށީމާ.." ފަރިޔާލު ރާގު ބަދަލުކޮށްލައިފައި އަހައިލިއެވެ. "ދެން ރުޅި ނައިސް ބުނެބަލަ! ކޮން އިރަކުތަ ކޯމަހުގެ ފިޔަ ފެޅީ؟ ތިޔައީ އެއްގަމަށް އަރައި އުޅޭ އެއްޗެއްވެސް ނޫނެއްނު. އަނެއްކާ ތިޔަފަދަ ފުދުންތެރިކަމެއް މީގެކުރިއަކުން ނުލިބެއެއްނު؟"

ކޯމަސް ހިނިގަނޑެއް ޖަހައިލައިފައި، ބަނޑު ފުއްޕައިލައިފައި އެބަހަށް ޖަވާބުދިނެވެ. "މިއީ މިއަދު ބޯފޮޅި އަލިބެވިލުގައި އޮއްވައި ވީކަމެއް. މި ރަށު ބޮޑުމަގުކޮޅާދިމާއަށް ދަނިކޮށް ކުއްލިއަކަށް މާދޫންޏެއް ވަރަށް ތިރިން އުދުހިފައި ދަނިކޮށް ފެނުނީ. އިރުކޮޅަކުން އެ ދޫނި ގަލެއްގައި އިށީން. އަދި އަހަރެން އުޅޭ ޙާލު ފެނިފައި މަލާމާތްކުރި. ބޮޑާވެފައި ބުނި. "ކަލޯ ކޯމަހާއޭ.. ދެ ފިޔަ ހުންނަނަމަ ތިޔަހެން ހާލުގައި އުޅޭކަށް ނުޖެހޭނެއޭ.. ނިކަން އަހަރެންނަށް ބަލައިލަބަލާށޭ. މި އުޅެނީ މިނިވަންކަމާއެކުގައޭ" މިހެން ބުނެ ރަނގަޅަށް ނުނިމެނީސް އައި ރޯޅިއެއްގައި އެ ދޫނި ވިލަށް ވެއްޓިއްޖެ. އަދި ވަރަށް އަވަހަށް ގެނބިއްޖެ. އަހަރެން ހެދިގޮތަކީ އެ މާދޫނީގެ ދެފިޔަ މަރުނުވަނީސް ނައްޓައިލައިފައި އަހަރެންގެ ބުރަކަށީގައި ތަތްކޮށްލީ" ކޯމަސް ވާހަކަ ހުއްޓައިލިއެވެ.

"ދެން ކިހިނެއްވީ؟" ފަރިޔާލު އަހައިލިއެވެ. އަދި ކޯމަސް އައިސް ގޯތިތެރޭގައި އިށީނުމަށް އެދުނެވެ. ކޯމަސްވެސް ލޮލުން ކަރުނަތިއްކެއް ބައިލައިފައި މަޑުމަޑުން ފިޔަ ޖަހައިލައިފައި އައިސް އެ ގޯތީގެ ކަނެއްގައި އޮށޯވެއްޖެއެވެ.

"ދެން އެވަގުތު ލިބުނު ވޭނެއް ނުވެސް އެނގޭނެ. ގައިގައި ވަރަށް ރިއްސައިލި. މިހާރުވެސް އެ ރިހުމުގެ ވޭން އިހުސާސްވީމާ ރޮވޭވަރުވޭ.. އެކަމަކު އެ ރިހުން ކެނޑުނުއިރު މި ދެފިޔަ ހުރީ ފަޅައިފައި.. މިއީ އުފާވެރިކަމެއް... އޭގެފަހުން މި އުދުހެން ފެށީ.. އެންމެ ފުރަތަމަ މި ބައްދަލުވީވެސް ކަނބުލޮޔާ" ކޯމަހުގެ ވާހަކަ ނިންމައިލިއެވެ.

މާ ގިނަ އިރެއް ނުވެ ކޯމަސް އުދުހިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. އޭތި އޮންނަ ވިލާ ދިމާއަށް ދެވުނީ ކިރިޔާއެވެ. އެއްކަލަ ދެފިޔަ އުފުރިގެން ހިގައްޖެއެވެ. އެކަމަކުވެސް ކޯމަސް އޮތީ އުފަލުންނެވެ. އެއީ ކޯމަސް ބޭނުންވި ކަންތައް ވީމައެވެ. މިހާރު ކޯމަސް އެ އޮތީ އުފެއްދެވި އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައެވެ. 

ވޭނާއި ތުރާލަކީ ހޯދީމައި ލިބޭ އެއްޗެއްވިއްޔާއެވެ. އުފަލާއި ހިތްހަމަޖެހުމަކީ ޝުކުރުވެރިވުމުން ލިބޭ ނިޢުމަތެކެވެ. ﷲ ކޮންމެ އެއްޗެއްވެސް ލެއްވީ އޭގެ އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައެވެ. (ނިމުނީ)

 

ކުރޮޅި ވާހަކަ: ނާޤީ އާއި އާބިޝް Kurolhi vaahaka: Naagi aai Abish

ކުރޮޅި ޢިބުރަތްތެރި ވާހަކަ:

ނާޤީ އާއި އާބިޝް

އާދަމް ޒާހިރު (ކުރޮޅި)

ނާޤީއާއި އާބިޝްއަކީ އުމައިމާއަށް ލިބިފައިވި އެއްނިބޫ ދެކުދިންނެވެ. ޢުމުރުން ހަތް އަހަރުގެ މި ދެކުދިންގެ ބައްޕައަކީ އެ ރަށުގައި މަޝްހޫރު ރާވެރި ވިޔަފާރިވެރިއެކެވެ. މަޝްހޫރު ވެފައިވާ ނަމުންނަމަ ދެފިހާރަ ބަދީޢުއެވެ. ބަދީޢުއާއި އުމައިމާގެ މި ދެ ދަރިން ގެންގުޅެނީ ވަރަށް ލޯބިން، އެ ކުދިން ބޭނުންވާ ކަންކަން ބަރާބަރަށް ކޮށްދީގެންނެވެ.

އާބިޝްއަކީ  ފެންނަހާ އެއްޗެއް ކެއުމުގައި އަރާހުރި ކުއްޖެކެވެ. ނަމަވެސް ނާޤީއަކީ ގަދަކަމުން ކާންދޭންޖެހޭ ކުއްޖެކެވެ. އެހެންކަމުން މި ދެކުދިންނަށް ކާންދިނުމަކީ ބައެއްފަހަރު އެ ދެކުދިންގެ މަންމައަށް ބޮޑު ކަމަކަށް ވެއެވެ.

އެއް ދުވަހަކު ކާންހެދި ވަގުތެކެވެ. އާބިޝް ބޭނުންވީ އެ މޭޒުމަތީގައިހުރި ހުރިހާ އެއްޗެއް ކާށެވެ. އަދި ހުރިއްޔާ ހުރި ހުރިހާ ބުއިމެއް ބޯށެވެ. މިހެންވެ އޭނާގެ މަންމަ އިނީ ކަންތައް ވަރަށް ބޮޑުވެފައެވެ. "ތިޔަގޮތަށް ކަންޏާ ގޯހެއްވެސް ވެދާނޭ" މަންމަ އާބިޝްގާތު ބުނެލިއެވެ. ނަމަވެސް ނާޤީ އަށް ދޭ ބަޖިޔާއާއި ކީމިޔާއާއި އެހެންވެސް ކާއެއްޗެހި ސިއްރު ސިއްރުން އާބިޝްއަށް ދެއެވެ. އަދި އާބިޝްއަށް ދިން މައިލޯތަށި ހުސްވުމުން ނާޤީގެ ފޭރުފަނިތައްޓާއި ބައްޕައަށް ހަދައިފައިހުރި ކަނދިތަށިވެސް ނާޤީގެ އެހީގައި އާބިޝް ބޮއިފިއެވެ.

އެތައް އެއްޗެއް ކައި ނިމިގެން އަނެއްކާވެސް އެއްޗެއް ބޯން އެދުނެވެ. މިފަހަރު އެދުނީ ކުރިމަތިގައިހުރި ކަރާފަނިތަށި ދިނުމަށެވެ. ނަމަވެސް މަންމަ އެކަމާ ނުރުހުނެވެ. އެންމެފަހު އަޑުން އަޑުނަގައި ރޯންފެށުމުން އެތަށިވެސް ޖެހުނީ ދޭށެވެ. މި ތަށީގައި ތުންޖަހައި ދެ ކޯވަރެއް ދަމައިލިތަނާ އާބިޝަށް ހުއްޓުމެއް އައެވެ. އަދި ޕޮއް ކިޔައިފައި މުޅި ތަނަށް ހޮޑުލެވިއްޖެއެވެ. ކާގެތެރެއާއި ތިބިހާ މީހުނާއި ތަންތަންވެސް އެކުގައި މުޑުދާރުވެއްޖެއެވެ. ހަމަ އެ ވަގުތު ނާޤީވެސް ހޮޑު ދުއްވައިލައިފިއެވެ. މި ދެކުދިންގެ މަންމަ އުމައިމާއާއި ބައްޕަ ދެފިހާރަ ބަދީޢު އަވަހަށް މުޅި ތަން ސާފުކޮށްލައިގެން މި ދެކުދިން ހަސްފަތާލަށް ގެންދިޔައެވެ. ވީގޮތް އެ ދެކުދިން ޤަބޫލުކުރީ އެހިސާބުންނެވެ.

ދަކްތަރު ބުނުއްވިގޮތުގައި އާބިޝްއަށް ހޮޑުލެވުނީ ބަނޑަށް ނުތަކާވަރަށް ގިނައިން ކެއީމައެވެ. ނާޤީއަށް ހޮޑުލެވުނީ ނުކައި ނުބޮއި އިނުމުން ބަނޑު ދެފުށް ޖެހިގެންނެވެ. ވީމާ އެއްވެސް މީހަކު އަދި ކުއްޖަކުވެސް މިނަށްވުރެ ގިނައިން ކެއުމާއި، އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުކައި ހުރުމަކީ ރަނގަޅުކަމެއް ނޫނެވެ. މިއިން އެނގެނީ ކޮންމެކަމެއްގައިވެސް ހައްދެއް، މިންވަރެއް އޮންނަކަމެވެ. (ނިމުނީ)

ކުރޮޅި އާދަމް ޒާހިރު ލިޔުން: އިންސާނީ ދުނިޔޭގެ ދެމެހެއްޓުމަށް ކުރާ މަސައްކަތްތަކުގައި ވަލުގެ ބޭނުންހިފުމުގައި ސަމާލުވަމާ kurolhi Adam zahir liyun: save the jungles for sustainable life

 

އިންސާނީ ދުނިޔޭގެ ދެމެހެއްޓުމަށް ކުރާ މަސައްކަތްތަކުގައި 

ވަލުގެ ބޭނުންހިފުމުގައި ސަމާލުވަމާ!

ލިޔުނީ: އާދަމް ޒާހިރު

އިންސާނާ ވުޖޫދުކުރައްވައި އެ އިންސާނާއަށްޓަކައި ބިމާއި ކަނޑު ލެއްވި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ އިރާދަފުޅުން ބިމުގައި ގަސްގަހާގެއްސާއި ޖަނަވާރާއި ދޫނިސޫފާސޫފި ލެއްވީ ދިރި ދެމިގެންދާ އިންސާނީ ޙަޔާތަކަށް އެ ދުނިޔެ ބޭނުންކުރުމަށް މޮޅު ނިޢުމަތްތައް ދިރުއްވައިފައެވެ. އެ ނިޢުމަތްތަކުން ބޮޑު ބައެއް ވަނީ ވާވަލާއި ކަނޑުފަޅުތަކުގައެވެ. މިއަދު މި ތަންތަނުގެ ބޭނުން ހިފުން ގިނަވެ ނުވަތަ ނުބައިގޮތުގައި ބޭނުން ހިފައި ދުނިޔެއަށް މުސީބާތަކަށް ވާވަރަށް ހަލާކުވެގެންދާއިރު، އެ ނިޢުމަތް ދެއްވި މަތިވެރި ކަލާނގެ އަމުރުފުޅުގައި، މިތަކެއްޗަށް އޯގާތެރިވުމަށާއި ގެއްލުން ނުދިނުމަށް އަމުރުކުރައްވައި އެ ކަލާނގެ ދެއްވި ރޯދީގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ހިފަން އަމުރުކުރެއްވިކަން ހަނދާންކުރަންޖެހެއެވެ. "ސޭވިން ދަ ރެއިން ފޮރެސްޓް" ގައި ސެއިލީ މޯގަން (2016) ހާމަކުރާގޮތުގައި މިއަދު ދުނިޔޭގެ ޖަންގަލިތަކުން ބިލިޔަން ގަސް ހުސްވާން ފަށައިފިއެވެ. ހީ ނުކުރާވަރުގެ ގެއްލުންތައް، މިކަމުން އިތުރުވާންފަށައިފިއެވެ.

ޝައްކެއްނެތެވެ. ދުނިޔޭގައި ލެއްވި މަޚުލޫޤުންކުރެ ބުއްދީގެ ގޮތުން މާތްކުރެއްވި އިންސާނާގެ ދިރިއުޅުމަށް ބޭނުންވާ މުހިންމު އަސާސްކަމުގައި ނޭވާލުމުގެ ނިޒާމުވެއެވެ. އެ ނޭވާއަށް ބޭނުންވާ އޮކްސިޖަން އެންމެ ބޮޑަށް ލިބޭ ވަސީލަތަކީ ގަސްގަހާގެހިކަން އެނގެއެވެ. އެ ގަސްތައް ހިމާޔަތް ނުކުރާނަމަ، ނުވަތަ އެ ގަސްގަހާގެހީގެ ވެށިކަމުގައިވި ވާތައް ނެތިކޮށްލައިފިނަމަ އޮކްސިޖަންގެ ނިޒާމު ޚަރާބުވާނޭކަން ކަށަވަރެވެ. ވެޖެނިންގެން ޔުނިވަރސިޓިގެ ފަރާތުން ވިންސެންޓް ބްލޮކް (2017) ކޮށްފައިވާ ދިރާސާގައި މި ކަމުގެ ކަންބޮޑުވުން ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އޭނާގެ އެހެން ލިޔުމެއްގައި ބުނެފައިވެއެވެ. އުސް އުސްކޮށް ހަދަމުންދާ އިމާރާތްތަކުން އިންސާނާއަށް އޮކްސިޖަނެއް ނުދޭނެއެވެ. އެހެންވެ ސާފު އޮކްސިޖަނަށްޓަކައި ދެމެހެއްޓެނިވި ޙަޔާތަކަށް އެދޭނަމަ ވާތައް ނެތިވިޔަ ނުދީ ދެމިގެންދާނޭގޮތެއްގައި ބޭނުންކުރުމަށް ވިސްނަންޖެހެއެވެ.

ދުނިޔެ އާރާސްތުކުރުމުގައި އަބަދުގެން ފިކުރުކުރާ އިންސާނާ މިއަދުވަނީ ޢިމާރާތްކުރުމުގައި އާ އީޖާދުތައް ނެރެ ބޭނުންކުރަން ފަށައިފައެވެ. އިހުގައި ލަކުޑި ބޭނުންކުރިވަރު ގިނަވެފައި މިއަދު އެހެން އާ އީޖާދުތައް ބޭނުންކުރުން އިތުރުވިކަމުގައިވިޔަސް އެ ތަކެތި އުފެއްދުމުގައި ގަސްގަހާގެއްސާއި އެ ތަކެއްޗާ ގުޅިފައިވާ އެތައް އެއްޗެއް ނެތިކުރަމުން ހުސްކުރަމުންދާކަމުގައި ލިޔުންތަކުން އެބަ އަންގައެވެ. އެއްވެސް ވިސްނުމެއް ނެތި ގަސްތައް ކަނޑައި އެތަނުގެ ބިންތައް ކޮނެ، އެންމެ އަޑިން ނެގުނުހާ މައުދަނަކާއި އެހެން ބާވަތްތައް ނަގައި މިއަދުގެ ހޯދުންތަކުން ދަނީ ނެރެމުންނެވެ. މިއީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ތިމާވެށިޖަމިއްޔާއިން އަދުވެސް އިންޒާރުދެމުންދާ ކަންކަމެވެ. ދުނިޔެއަށްޓަކައި ވިސްނައި ވަލުގެ ބޭނުން ހިފާގޮތް ބަދަލުކުރަންޖެހޭ ވާހަކަ ލިޔެ ހާމަކޮށް އިންޒާރުތަކުން އެބަ އަންގައެވެ. އެހެނަސް ހިތާމައަކީ ހިމާޔަތުގެ އަމުރަށް ފިޔަވަޅު އަޅާމީހުން މަދުކަމެވެ.

ޔުނައިޓެޑް ނޭޝަންސްގެ ނެޝަނަލް އެސެމްބްލީއިން ފާސްކޮށް ކުރިއަށް ރާވައިފައިވާ ސްޓްރެޓެޖިކް ޕްލޭން ފޯ ފޮރެސްޓްސް 2017-2030 ގައި ހާމަކޮށްފައިވާގޮތުގައި ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި ޖަންގަލީތަކަށް (ވާތަކަށް) އަޅައި ނުލައިފިނަމަ އިންސާނީ ޙަޔާތަށް އޮތީ ނުރައްކަލެވެ. ދުނިޔެ ހަލާކުވުން އަވަސްވެ ޠޫފާންތައް ގިނަވާނެއެވެ. ވީމާ ވާތައް ބޭނުންކުރުމުގައި އިންސާނީ ދިރިހުރުމަށާއި ސަލާމަތަށް ވިސްނުން އިތުރުކުރަން އެބަޖެހެއެވެ.

ސެލީ (2016) ހާމަކުރާގޮތުގައި މިލިޔަން ދިރުން ވާވަލުން ނެތި ހުސްވުމުގެ ބިރު މިއަދު އުފެދިއްޖެއެވެ. ޖަނަވާރާއި ދޫނިސޫފާސޫއްޕަކީ އެތައް ޗޭނެއްގެ މުހިންމު ނިއުމަތަކަށްވާއިރު ނެތި ދިއުމުގެ ބިރުން ވަރަށް ބޮޑު ހާސްކަމެއް އުފެދެއެވެ. ވަރަށް ކުޑަ މިސާލަކުން ވިސްނައިލާށެވެ. ދުވަސްވީ މީހަކު ބުނެލި ބުނުމެކެވެ. "ރަށުން ބުޅާ މަދުވާއިރަށް މީދާ ގިނަވެއެވެ. މީދާ މަދުވާއިރަށް ބުޅާ މަރުވުންއިތުރުވެއެވެ" ތެދެކެވެ. އަދި އެހެން އަސްލަކަށް ވިސްނައިލާށެވެ. ބަރަބޯ ކަރާ ފަދަ ވެޔޮތައް ހައްދައި ދަނޑުވެރިކަންކުރާމީހުން މިއަދު މާމަލުގެ ގުޅުންތައް އުފައްދަނީ އެއްމަލުގެ ތަނޑުގައި ހިފައި އަނެއްމަލެއްގައި ޖައްސައި ޖޯޑުކޮށްގެނެވެ. މިއީ ކީއްވެ ކުރަންޖެހުނު ކަމެއްކަން ވިސްނައިލެއްވީ ކާކުބާވައެވެ. ކޮކާ ބަޅިދު ކުދި ދޫނި ނުއުދުހޭ ދަނޑަކުން އެކަށޭނަ ތަރުކާރީ މޭވާ ނުލިބޭނެކަން ވިސްނާށެވެ. ދަންނަވަން މިއުޅެނީ ވަލުގައި ލެއްވި ދޫނިސޫފާސޫއްޕާއި ޖަނަވާރުތައް މަރައި ހުސްކުރާނަމަ، ނުވަތަ ހިފައި ހުސްކުރާނަމަވެސް އެ ތަކެއްޗާ އެ ވަލާ ހުރި ގުޅުން ނެތި އެއިން ލިބޭން ރޭވިފައިވާ ޗޭނީ ފަރުވާތައް ނެތި ބިން ގަސްތައް ހަލާކުވާނޭ ވާހަކައެވެ. ދަނޑުތައް ނުހެއްދޭނޭ ވާހަކައެވެ. ދަނޑުތަކުގެ ދިރުންތައް ހީނަރުވާނޭ ވާހަކައެވެ. ވީމާ އެނގެނީ ދިރި ދެމިގެންދާ ޙަޔާތަކަށްޓަކައި ވަލުގެ ބޭނުންކުރާ މީހުން ވިސްނަންޖެހޭކަމެވެ.

މި ޒަމާނުގައި ޠޫފާންތައް ގިނަވެ ބިންތައް ހަލާކުވަމުންދާ ޚަބަރުތައް ގިނަވަމުން އެބަދެއެވެ. މިފަދަ ގިނަ ޚަބަރުތަކާ ގުޅޭގޮތުން ނޫސްތަކުގައި ގިނަ ލިޔުންތަކެއް ލިޔެއެވެ. މިގޮތުން ލިޔާ ގިނަ ލިޔުންތަކުގައި އެ ޠޫފާންތައް އައުމުން ލިބޭ ގެއްލުން ބޮޑުވުމާއި އެއިން ބައެއް ޠޫފާންތައް ޠޫފާނަށްވުމުގައި އިންސާނާގެ އިހުމާލް ބޮޑުކަމުގައި ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. މަޝްހޫރު ދުވަހު ނޫހެއްކަމުގައިވާ ޑެއިލީ މެއިލްގައި ބުނެފައިވާގޮތުން ވާތައް (ޖަންގަލިތައް) ކޮށައި ގަސްތައް މަދުވީމާ އެ ތަންތަނަށް ވެހޭ ފެނުން ބިންތައް ހަލާކުވުން އިތުވެއެވެ. އަދި ބައެއް ހިސާބުތަކުގައި ގަސްތައް މަދުވީމާ ކައިރި ހިސާބުތަކަށް ވާރެއާއިވައި ޠޫފާނަކަށްވެގެންދެއެވެ. އަދިވެސް ހާމަކުރާގޮތުގައި ބިންގަނޑު ކަނޑައިގެން ދިއުމާއި ބިން ގިރުމުގެ ޙާދިސާތައްވެސް ހިނގައިފައިވަނީ ގިނަފަހަރު މިފަދަ އިހުމާލުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ވީމާ އިންސާނުންގެ ދިރި ދެމިހުރުމާއި ދުނިޔޭގެ ދެމިއޮތުމަށް އެދޭނަމަ ވާވަލުގެ ބޭނުންހިފުމުގައި އަދަށްވުރެ ބޮޑަށް ސަމާލުވެ ވިސްނަންޖެހެއެވެ.

ވާތައް ކޮށައި ތިރިކޮށް ސުންނާފަތިކޮށް އޭގެ ނިޒާމު ހަލާކުކޮށްލައި ހެދުމުން ލިބޭ ގެއްލުންތަކުގެ ވާހަކަ އަޅުގަނޑުމެން ދައްކަނީ ވަރަށް ކުޑަކޮށްކަމުގައި ސެލީ (2016) ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެނަސް އިންސާނުންނަށް ކާނާއާއި ބޭސްވެރިކަމާއި ގެދޮރާއި ތަރައްޤީ ލިބިދިއުމުގައި ޙަޤީޤީ ސިއްރުވަނީ ވާތަކުގައި ކަމުގައި ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ. އެ ތަންތަން ހަލާކުވެ ނެތިދާވަރަކަށް ފެނުގެ ދަތިކަން އިހުސާސްކުރަންޖެހޭނެއެވެ. ލަކުޑި ނުލިބުން އިތުރުވާނެއެވެ. ކާނަ މަދުވާނެއެވެ. އެއްގަމު މަސް ނުލިބޭނެއެވެ. ބިން ގިރައި ގެދޮރަށް ޖާގަ ނެތޭނެއެވެ. ބަލިމަޑުކަން އިތުރުވެ މުސީބާތްތައް ކުރިމަތިވާނެއެވެ. މިހުރީ ހައްތާ ބިރުވެރި ޚަބަރުތަކެވެ. ޙަޤީޤަތަކީ ދުނިޔެ ލެއްވީ އިންސާނުންގެ ޙަޔާތަށެވެ. އެ ބިން ދެއްވި ކަލާނގެ އަމުރުފުޅުގައިވަނީ ބިމާއި ބިމުގައި ލެއްވިހާ ތަކެއްޗަކަށް ވިސްނައި އިސްރާފު ނުކުރުމަށް އަންގަވައިފައެވެ. ދެން ވިސްނަވާށެވެ.

ކުރު ކުރު މި ލިޔުމަށްފަހު ދަންނަވާހިތް އޮތީ އޭ އިންސާނުންނޭވެ. އަމިއްލަ ޙަޔާތާއި އަމިއްލަ ވެށި ދެމިއޮތުމަށް އެދޭށެވެ. ވާތައް ކޮށައި ހުސްކޮށް ނޭވާ ހާސް ނުކުރާށެވެ. ދިރޭ އެއްޗެހި މިންވަރަށްވެރެ ގިނައިން މަރައި ހުސްކޮށް ދިރުންތަކުގެ ޗޭނު ކަނޑައި ނުލާށެވެ. އަދި ބިމުގެ ބަނދެވިފައިވާ ނިޒާމު ދެމިއޮތުމަށް އެދޭނަމަ ޙަޔާތުގައި މެދުމިންވަރު ޚިޔާރުކުރާށެވެ. ދުނިޔެއަށް ވާގޮތާއި ސައިންސުވެރިންގެ ބުނުންތައް ލިބިގަންނާށެވެ. ވިސްނައި ދޭހަކުރާށެވެ. އެއަށްފަހު ޙަޔާތުގެ ދެމިއޮތުމަށް މެނުވީ ބައިފިޔަވަޅުވެސް ނާޅާށެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ އަޅަމެނަށް ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން މިންވަރުކުރެއްވުމެވެ. އާމީން.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު- ދެބައްސަކަން ފުރިހަމަތަ؟ dhivehiraajjeyge thauleemu dhebassatha

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު- ދެބައްސަކަން ފުރިހަމަތަ؟

އާދަމް ޒާހިރު

 

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަންވެފައިވާގޮތުން ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމަކީ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންގެ ދަށުން ފުރިރަހަމަގޮތުގައި ކުރިއަށް ގެންދާ ނިޒާމެއްކަމަށް ޤަބޫލުކުރަންހެއްޔެވެ؟

މި މަސައްކަތަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަންވެފައިވާގޮތް ދެނެގަތުމާއެކު ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންގެ (ފުރިހަމަ ދެބައްސަ ތަޢުލީމީ) އުސޫލެއް އޮތްތޯ ދެނެގަތުމަށް ޖަމާކުރެވުނު މަޢުލޫމާތުގެ އަލީގައި ކުރި ކުޑަ ދިރާސާއެއްގެ ލިޔުމެވެ. މީގެ އިތުރަށް ބައިލިންގުއަލްގެ އިމަށް ވިސްނައި ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ގެންދަނީ ފުރިރަހަމަ ބައިލިންގުއަލް އުސޫލަކަށްތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ދެނެގަތުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތެއްގެ ނަތީޖާ ލިޔުމެކެވެ. މަސައްކަތުން ވިސްނުނީ މި ސުރުޚީއަކީ މިއަށްވުރެ ފުޅާކޮށް އައި ޢިލްމީ ޖަމާޢަތަކުން ދިރާސާގެ ޢިލްމީ ޤާބިލްކަމާއެކު ކޮށްލަން ރަނގަޅު މަސައްކަތެއްކަމެވެ. އެހެނީ އިސްލާޙުކުރަންޖެހޭ ކަންކަން އެބަހުއްޓެވެ.

އަލްއުސްތާޛު މައުމޫނު ޢަބްދުލްޤައްޔޫމު (1982) ހާމަކުރާގޮތުގައިވިއްޔާ ތަޢުލީމުދިނުމުގެ ބޭނުމަކަށްވާންވާނީ އަންނަން އޮތް އައު ޖީލަށް ދިވެހިޤައުމު ދަސްކޮށްދިނުމެވެ. މުޖުތަމަޢަށް އެކަށޭނަ ބަދަލުތަކެއް ގެނައުމެވެ. ޅަދަރިންގެ ވިސްނުމާއި ފިކުރާއި ޚިޔާލު ދިރުވައި ތަރައްޤީކުރުމެވެ. ޅަ ދަރިންގެ ވިސްނުމާއި ސުލޫކު ހަރުދަނާކޮށް ތަރައްޤީކުރުމެވެ. އަދިވެސް މައުމޫނު ޢަބްދުލް ޤައްޔޫމު (...) ދީނުގެ މަގުގައި ހާމަކުރައްވައިފައިވެއެވެ. އުނގެނެނީ އަޚުލާޤެވެ. ހެޔޮ ގޮތްތަކެވެ. އުޅެންވީ ގޮތްތަކާއި ތިމާގެ ޤައުމާއި ޖަމާޢަތާއި މި ބައިގެ މެދުގައި އޮތް ގުޅުމެވެ. އެކުގައި އުޅެންވީ ގޮތާއި ހަރުދަނާ އުސޫލެވެ.

ތެދެކެވެ. އެ ވިދާޅުވި އެއްޗަކަށް ކިޔޭނީ އަޚްލާޤޭއެވެ. ހެޔޮ އެންމެހާކަންކަމެކެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި މި ރޫޙު ދިވެހި މާދަރީބަހުގެ ތަރުބިއްޔަތަކުން މެނުވީ ނުވާނޭކަންވެސް މައުމޫނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެހެނަސް ޒަމާން ބަދަލުވެއްޖެއެވެ. ދުނިޔެ ކުނބުރަކަށްވެއްޖެއެވެ. ދުރުން މާދުރުން އެހާމެ ގާތުގައި ތިބެ ކިޔެވޭނޭގޮތްތަކާއި ޢިލްމި ލިބިގަތުން ފަސޭހައަކަށްވެއްޖެއެވެ. ދެބައްސައަށް މަޖުބޫރުވެއްޖެއެވެ. މިއަދު ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއް ހިނގައި ހަރުލައިފައިވަނީ މިހެންވެއެވެ. ދިރުވައި އާލާކުރަންޖެހިފައިވަނީވެސް މިހެންވެއެވެ.

މިފަދަ ދަނޑިވަޅެއްގައި، ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒަމުގައި ބައިލިންގުއަލް ތަރުބިއްޔަތެއް ދިރިފައިވަނީ އެންމެ ފުރިހަކޮށްތޯ ދެނެގަތުމީ ކޮށްލަން ރަނގަޅު މަސައްކަތެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ މި މަސައްކަތަށް ލިބިފައިވާ ސުރުޚީ "ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަންވެފައިވާގޮތުން ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމަކީ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންގެ ދަށުން ފުރިރަހަމަގޮތުގައި ކުރިއަށް ގެންދާ ނިޒާމެއްކަމަށް ޤަބޫލުކުރަންހެއްޔެވެ؟" ގެ މައިގަނޑު ދެނެގަތުމަކީ ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ހިނގަނީ ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމެއްގައިތޯ ހޯދުމެވެ. މި ކުރު އެހެނަސް ބުރަ މަސައްކަތުގައި އަޅުގަނޑު ހޯދި ހޯދުންތަކަށް ބުރަވާއިރު މި ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ހިނގަނީ ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން ނިޒާމެއްގައެއްގައެއް ނޫނޭ ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ.

އިސްވެ ދެންނެވި ފިކުރު ސާބިތުކޮށްދިނުމަށް އަޅުގަނޑު މަސައްކަތްކޮށްފައިވާނީ ލިބިފައިވާ ކުރު ވަގުތަށް ވިސްނައި ހޯދުނު ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި އަންނަނިވި ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައެވެ. އެއީ:

-       ދެބައްސަ ތަރުބިއްޔަތު (ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން) 

-       ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމާއި ދެބައްސަ ތަރުބިއްޔަތު (ރާއްޖޭގެ އެޑިޔުކޭޝަން އާއި ބައިލިންގުއަލިޒަމް)

-       ދެބައްސަ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ރާއްޖޭގައި އޮތްގޮތް

-       ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއްގެ މަޤްޞަދު

-       ދިރާސާތަކުން ހާމަވި ގޮތުގައި ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއްގައިނަމަ (ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންގެ ފުރިހަމަކަން)

އަޅުގަނޑު މިގޮތަށް މި ލިޔުން އޮނިގަނޑު ރޭވީ ކިޔާ ބޭފުޅަކަށް ފުރަތަމަ ބައިލިންގުއަލްދެނެގަތުމާއެކު ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގެ ޚުލާސާއެއް ފިކުރުކޮށްދިނުމެވެ. އަދި މިހާރު ރާއްޖޭގައި ބައިލިންގުއަލް އޮތް ގޮތާއި ޙަޤީޤީ ބައިލިންގުއަލްގެ މަޤްޞަދާއި ދިވެހިންގެ ވިސްނުން އޮތް ގޮތް އަންގައިދިނުމެވެ. މިއަށްފަހު ބައިލިންގުއަލްނިޒާމް ފުރިހަމައަށް ހިނގާނަމަ ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައިޤަބޫލުކޮށްފައިވާ ކަންތައްތަކާއި ފެންނާނޭ ރޫޙާއި ސިފަ، އަންގައިދިނުމާއެކު ދިވެހިންގެ ރޫޙާއި ސިފަ އަޅައި ކިޔުއްވުމެވެ. މި ހިސާބުން ސުވާލުގެ ޖަވާބު ތިލަކޮށްދިނުމެވެ.

މި ދިރާސާގައި އަޅުގަނޑު ބޭނުންކުރި ބައެއް ލަފުޒުގެ މާނަ:

ދެބައްސަ:         ބައިލިންގުއަލް

ތަރުބިއްޔަތު:   އެޑިޔުކޭޝަން

ތަޢުލީމު:     ތަރުބިއްޔަތާއި ޢިލްމު 

 

 

ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން:

 

ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންއަކީ ދަރިން ތަރުބިއްޔަތުކުރުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ ހުރިހާ މަރުޙަލާއެއްގައި ދެބަސް ބޭނުންކުރެވޭ އުސޫލުގެ ތަޢުލީމެވެ. މެހްމެޓް ސެމް އެޑްސިޣުލޫ (2016) ހާމަކުރާގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންއަކީ ތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތުދިނުމުގައި މައިގަނޑު އިންސްޓްރަކްޝަން ދެބަހަކުން ދެމުންދިއުމުގެ ނިޒާމެވެ. ސްކޫލުތަކުގައި އުނގަންނައިދޭ ހުނަރާއި މަޢުލޫމާތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ދެބަހެއް ޚާއްސަކުރުމެވެ. އަދި އެ ދެބަހަކުން ފޮތްވެސް ތައްޔާރުކޮށް ލިޔުމާއި ކިޔުމާއި ވާހަކަދެއްކުމުގައި ބޭނުންކުރުމެވެ. ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޒަރުގައި ދެބައްސަވެރިން ދެބަސްވެސް ބޭނުންކުރާނީ ކުށްނެތި ހެޔޮ ރަނގަޅު ހަމައިގައި ބަހުގެ އުސްލޫބާއި ބަހުގެ ވަންތަ ރޫޙުގައެވެ. މިއީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމުގެ ނިޒާމެވެ.

މަމްދޫހާ ޢަބްދުﷲ (ދެއްވި އަތްމަތީ ކިޔުންތަކުގައި 2019) ހާމަކުރެއްވި ގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންއަކީ ދަރިވަރުންނަށް އުނގަންނައިދނުމާއި މަޢުލޫމާތު ދިނުމުގައި ދެބަސް ބޭނުންކުރުމެވެ. ޢިލްމީ ދިރާސާތަކުގެ މިފަދަ ބުނުންތަކުން ދޭހަކުރެވޭގޮތުގައި ދެބަހުން ކިޔަވައިދިނުމަކީ (ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންއަކީ)  ތަނުގެ ތަޢުލީމު ދެބަހަކުން ދެވޭގޮތަށް ފަރުމާކޮށް އުނގެނުމުގެ ވެށި އެ މަގަށް ބައްޓަންކޮށްފައި އޮންނަ އޮތުމެވެ. ތަޢުލީމީ މަންހަޖުގައި ހިމެނޭ އުނގެނުންތައް ދެބަހަކުން ކިޔަވައިދިނުމާއި ދެބަހަކުން ލިބިގަތުމުގެ ފުރުސަތާއި ޤާބިލްކަން ހިމެނިފައިވާ ތަޢުލީމީ ނިޒާމެކެވެ.  

ތަޖުރިބާކާރު، ޕްރައިމަރީ ސްކޫލެއްގެ މުދައްރިސެއްކަމުގައިވާ އެންޑްރިއާ މެޝީނިޟް (2011) ލިޔެފައިވާގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލްއަކީ ވަކިވަކި ފަރުދުންނަށް  ނުވަތަ ޖުމުލަކޮށް މުޅި މުޖުތަމަޢު، ދެ ބަހެއް ބޭނުންކޮށްގެން އުނގެނުމާއި މުޢާމަލާތްކުރުމެވެ. އަދި ދެބަހުން ކުށެއް ނެތި ޢާންމު މުޢާމަލާތްކުރުމާއި ލިޔުމާއި އެ ބަސްބަހުން އުނގެނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިއްޖެނަމަ އެ މީހަކީ ނުވަތަ ކުއްޖަކީ ބައިލިންގުއަލް ނަފުސެކެވެ. އަދި އޭނާ ހާމަކުރާގޮތުގައި މި ގޮތްވާނީ އެ މީހަކަށް ދެބަހަކުން އުނގެނުމުގެ ފުރުސަތު ލިބި ދެބަސް އެއްވަރަކަށް ނުވަތަ އެ ދަރިވަރަކު ބޭނުން މިންވަރަކަށް ބޭނުންކުރުމުގެ ދޮރު ހުޅުވިފައިވީމައެވެ. މި ތަރުބިއްޔަތަށް މަގު ފަހިކުރާ ސްކޫލް ނިޒާމެއް އޮތްނަމަ އެއީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމު، ނުވަތަ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަނެވެ.

ބައެއް މީހުންގެ ނަޒަރުގައި ދެބަސް ބޭނުންކޮށްގެން މުޢާމަލާތްކޮށް ޙާޖަތްތައް ފުއްދައި އުނގެނި ދަސްކޮށްހެދުމުގައި ދެބަސް ބޭނުންކުރާނަމަވެސް އެއީ ދެބައްސައެވެ. ބައިލިންގުއަލްއެވެ. ބައެއް ލިޔުންތަކުގައި މީގެ ދޭއް އަދި ތިންބާވަތެއް ފާހަގަކުރެއެވެ. އާންމުގޮތެއްގައި ދެބައްސަކަމޭ ބުނެވެނީ ދެ ބަހަކުން ވާހަކަދެއްކުމަށެވެ. ރަނގަޅު ދެބައްސަކަމެއްގައި ދެބަހުގެ ޤަވާއިދާއި ހަމަތައް ރަނގަޅަށް ބަރާބަރަށް (ޑޮމިނެންޓްކޮށް) ބޭނުންކުރަން އެނގޭނޭކަމުގައި ކެވިން އެމް.ވޮންގް (2016) ހާމަކުރެއެވެ.

ދެބައްސައާމެދު ވާހަކަދައްކާ ގިނަ ދިރާސާކުރުންތެރިން ހާމަކޮށްފައިވާގޮތުގައި ހަޤީޤީ ދެބައްސަވެރިންކަމުގައި ބެލެވެނީ އެމީހުންގެ މާދަރީ ބަހުގެ ގޮތުގައި ދެ ބަހެއް ލިބިގެންވާ މީހުންނެވެ. އެއީ ޙަޔާތުގެ ފެށުމާއެކު އެ ދެބަހުގެ ވެށި ކުރިމަތިވެފައިވާ މީހުންނެވެ. ތުއްތުއިރުން ފެށިގެން އެ ދެ ބަހުން ވާހަކަ ދައްކަމުންއަންނަ މީހުންނެވެ. ޢިލްމީ މާހިރުން ވިދާޅުވެފައިވާގޮތުގައި ދެ ބަހުގެ ޤަވާޢީދާއި އުޞޫލުތައް ދަންނަ ދޭދޭ ބަސް އެއްނުކޮށް، ބޭނުންވެއްޖެ ހިނދެއްގައި ދެ ބަހުންވެސް މުޢާމަލާތްކުރާ މީހުންނެވެ. މިފަދަ މީހުން ނުވަތަ ކުދިން:

-       ބަސް ބަދަލުކުރުމުގައި ވާހަކަދައްކާވަގުތު ދައްޗެއް ނުވާނެ.

-       މި ބައިމީހުން ދެބަސްވެސް ބޭނުންކުރާނީ މާދަރީ ބަސް ފަދައިން

-       ވަކިބަހެއް ޚާއްސަވެގެނެއް ނޫޅޭނެ.

މި މާނައަށް ބަލާނަމަ ދިވެހިންނަކީ ދެބައްސަވެރިންނެއް ނޫނެނެވެ. އެހެނަސް ދިވެހި ތަޢުލީމީ ވެއްޓަކީ ދެބައްސަވެފައިވާ ވެއްޓެކެވެ. އެންޑްރިއާ މެޝީނިޟް (2011) ހާމަކުރާގޮގުގައި ތަޢުލީމީ ވެށި ދެބަހަކުން ފަރުމާވެފައި އޮތަސް އަދި ދިރިއުޅުމުގެ ޙާލަތު ބަދަލުވެ މަޖުބޫރީއެއް ކުރިމަތިވެގެންނަމަވެސް އަދި ކޮންމެހެން ދަސްކުރަންޖެހިގެން ބަދަލެއް ގެންނަންޖެހިގެންވިޔަސް ދެބައްސަވެރިންނަށްވެދާނެއެވެ. އެއީ އެ ދެބަސް ދަންނަނަމަ ނުވަތަ ބޭނުންކުރާނަމައެވެ.

ގިނަ ބާޙިޘުން (ދިރާސާކުރުންތެރިން)ގެ ނަޒަރުގައި ދެބައްސަކަމުގެ ވައްތަރުތަކެއް ވެއެވެ. އެއީ:

-       ފުރަތަމަ ދެބައްސަވެރިކަން (އާރލީ ބައިންގުއަލިޒްމް): މިއިންވެސް ދެ ބާވަތެއް މި ޢިލްމުވެރިން ބައިކޮށް ދައްކައެވެ. އެއީ ސިމިއުލޭނިއަޒް (simultaneous)އާއި ކޮންސިކުޓިވް (consecutive)އެވެ. މިއިން ފުރަމައީ އުފަންވީއްސުރެ ދެބަސް އެކުގައި ދަސްވަމުންދާ ނިޒާމެވެ. ދެވަނައީ ފުރަތަމަ ބަހެއް ދަސްކުރަމުން ގޮސްފައި ވެއްޓާއި ތަން ބަދަލުވުމުން ދެވަނަ ބަހެއް، ހަމަ ތުއްތުއިރުއްސުރެ ދަސްވަމުންދާ ދިއުމުގެ ނިޒާމެވެ.

-       ފަހު ދެބައްސަވެރިކަން (ލޭޓް ބައިލިންގުއަލިޒްމް): މިއީ އުމުރުން 6، 7 ވަންދެއް ދަސްކޮށް ހޭނި ބޭނުންކޮށް ފަރިތަބަހެއް އޮތުމަށްފަހު އަލުން އޭނާގެ އުނގެނުމުގެ ތެރެއިން ނުވަތަ ކުރިމަތިވާ އިތުރު ކަމަކާ ގުޅިގެން ދެން ދަސްކުރާ ބަހުގެސަބަބުން ދެބައްސަވާ ނިޒާމެވެ.

-       އިތުރުކުރަންޖެހުނު ދެބައްސަ ނިޒާމާއި ބައިކޮށްލަންޖެހުނު ދެބައްސަނިޒާމު (އެޑިޓިވް ބައިންގުއަލިޒްމް އާއި ސަބްޖެކްޓިވް ބައިންގުއަލިޒްމް): މިހެންބުނެވެނީ ކުރިމަތިވާ ޙާލަތެއްގެ ސަބަބުން ދެބައްސަވެރިވުމާއި ފުރަމަ ބަސް ދޫކޮށްލައި އެހެން ބަހެއް ދަސްކުރަންޖެހުމުންކުރިމަތިވާ ދެބައްސްވެރިކަމަށެވެ.

-       ކިޔުންތެރި ދެބައްސަވެރި ނިޒާމު (ޕެސިވް ބައިންގުއަލިޒްމް): މިއީ ބަސް އެނގުނަސް ވާހަކަދައްކަން ނޭނގި، ލިޔަން އެނގޭ ދެބައްސަވެރިކަމެވެ.

ބައެއް ލިންގުއިސްޓުންގެ ދިރާސާގައި ދެބައްސަ ބަހަނީ ދެ ބާވަތަކަށެވެ. އެއީ:

-       ކޯޑިނޭޓް ބައިލިންގުއަލިޒަމް

-       ކަމްޕައުންޑް ބައިލިންގުއަލިޒަމް

ދެބައްސަ ނިޒާމު އޭގެ ހާލަތަށް ބަލައި އެކި ގޮތްގޮތަށް ބައިކުރެވިފައިއެބަހުއްޓެވެ. ދާސިނޯ މާރިއާ ރޮސާރިއޯ (2015) ބުނާގޮތުގައި ކޮންމެ އާބާދީއަކަށްވެސް ތަފާތު ޙާލަތެއް މެދުވެރިވެގެން ދެބައްސަ ނުވަތަ ގިނަބައްސަވެރިންނަށްވެއެވެ. މިހެން ވާން ދިމާވާ ކޮންމެ ފަހަރަކުން އެބަހަށް އަހުލުވެރިވެ އެ ބަހަކުން ކިޔަވައި އުނގެނުމަކީ ޒަމާނުއްސުރެ އޮތް ދުނިޔަވީ އިންސާނީ އާދައެކެވެ. އަދި އެއީ އުސޫލެވެ. އެހެންވީމާ މި ނޫން ގޮތްގޮތަށްވެސް ބައިލިންގުއަލް ގެ ވައްތަރުތައް ބައިކޮށްފައި ހުރެދާނޭކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ.

 

ރާއްޖޭގެ އެޑިޔުކޭޝަން އާއި ބައިލިންގުއަލިޒަމް:

 

ދިވެހިންނަކީ ތަޢުލީމަށް ލޯބިކުރި އަދި މިހާރުވެސް ލޯބިކުރާ ރައްޔިތެކެވެ. ތިމާއަށް ލިބޭ ދަރިން ޢިލްމުވެރިކުރަން ޤުރުބާންވުމީ ދިވެހިންގެ ހަށީގައި ހަރުލައިފައިވާ ޚާއްސަ ސިފައެކެވެ. ލިބޭ ދަރިންގެ ވަރަށް ޅަފަތުގައި ދީނީ ޢިލްމާއި ހުނަރުވެރިކަމާއި މަސައްކަތްތެރިކަމާއި ބޭރުގެ ޢިލްމިއްޔާތަށް ލޯބިކުރަން ދަސްކޮށްދީ އުނގަންނައިދިނެވެ. މިގޮތުން ގޭދޮށުން ދަންނަ މީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުވައިގެން ނުވަތަ ރަށުގެ އެ ފެންވަރުގެ ހުނަރުވެރިންލައްވައި އަދި އެންމެފަހުން ބޭރަށް ފޮނުވައިގެންވިޔަސް ޢިލްމު ހޯދައިދޭން މަސައްކަތްކޮށްފައިވެއެވެ. އެ މަގުގައި އެ ދަރިންގެ ޢިލްމާއިގެން ކުރިއަށް ދިއުމަށްޓަކައި އުޅޭތަން ބަދަލުކޮށް ވެށި ބަދަލުވުމާގުޅިގެން ޢަރަބިބަހާއި ސިންހަޅަބަސް އުނގެނި ދަސްކޮށް ބޭނުންކޮށްފައިވެއެވެ. މިފަދަކުދިންގެ އާންމު ދިރިއުޅުން ދެބަހުގެ މުޢާމަލާތުގައި ސާބިތުކޮށްފައިވެއެވެ. ބައެއްކުދިން ވަރަށް ޅައިރުއެވެ. އަނެއްބައިކުދިން ޢުމުރުން 7-8 ގައެވެ. ބައެއްކުދިން 12 އަހަރުހާ ހިސާބުގައި (އިހުގައި ވަކި ތަޢުލީމެއް ދިނުމުގެ ސަޤާފަތް އޮތީ ދަރިންގެ ޢުމުރުން 10 ނުވަތަ 12 ފުރުނީމާ) ތަޢުލީމީ ހިޔާތަކުގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށުމާ ހަމައިންނެވެ.

ދިވެހިންގެ ކިޔެވުން ޒަމާނުއްސުރެ އޮތް ގޮތަށް ބަލާނަމަ އަބަދުވެސް ދެބައްސަ ތަޢުލީމު އޮންނަކަމުގައި ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. އެހެނީ ދިވެހިންގެ ގިނަ އުނގެނުން ނިންމައިފައިވަނީ ބޭރު ކަރަތަކުގައި ދިރިއުޅެ، ދުވަސްތަކެއް ވޭތުކޮށްގެންނެވެ. ޢަރަބިބަހުން ނުވަތަ ސިންހަޅަބަހުންނަމަވެސް ބޭރުން ތަޢުލީމު ލިބިގަތުމުގައި އެތައް އަހަރަކު ވޭތުކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން އަކީ ނުރަސްމީކޮށްނަމަވެސް ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި ތާރީޚީ ތަރުބިއްޔަތެކެވެ.

ޙަސަން ޙަމީދު. ޑރ. (ވެބްސައިޓް)[1] ހާމަކުރާގޮތުގައި ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމުގެ އެންމެ އެވޭލާއިރަށް ދެވޭނޭ މާ ބޮޑު ލިޔުމެއް ނެތެވެ. ނަމަވެސް އެނގޭކަމަކީ ދިވެހިންނަށް ލިބޭ ހުސްވަގުތު ދަންނަ މީހުންގާތަށް ގޮސް ކިޔަވާކަމެވެ. ހަސަން ޤަބޫލުކުރައްވާގޮތުގައި ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމު އުސޫލެއްގެ މަތިން ފެށި ނުހުއްޓި ހިނގައިގެންފައިވަނީ މީލާދީ ސަނަތުން 1153 ވަނަ އަހަރު އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކުރުމާ ގުޅިގެންނެވެ. އެ ޒަމާނުގައި ދިވެހިން ޢަރަބިބަހުން ދީނީ ޢިލްމު އުނގެނުނުކަން އަންގައިދެނީ ދިވެހިބަހާ މަސްހުނިވެފައިވާ ޢަރަބި ފާރިސީ ލަފުޒުތަކެވެ. މިއަށްފަހު ސްރީލަންކާއާ ދިވެހިންނާ އޮތް ގުޅުމުގެ ތެރެއިން ދިވެހިން ސްރީލަންކާއަށް ގޮސް އުނގެނުނެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ ދިވެހިންގެ މެދުގައި ސިންހަޅަބަހުން ތަޢުލީމު އުނގެނެން ފެށިއެވެ. ދެން އައީ އަނެއްކާވެސް ޢަރަބިބަހާއި ދިވެހިބަހުން އުނގެނުނު ޒަމާނެކެވެ. އެއަށްފަހު އިނގިރޭސީންގެ ހިމާޔަތް ޤައުމަށް އައިސް އިނގިރޭސީބަސް މުހިންމުވެ އެ ބަހުގެ ޢިލްމު ރާއްޖެއަށް ތަޢާރަފުކުޅައެވެ. ކޮންމެއަކަސް ދިވެހިންނަކީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމަށް ފަރިތަބައެކެވެ.

މިއަދު ގިނަ މައިންބަފައިންނަކީ "ފެޝަނަކަށް ނަމަވެސް" ދަރިންގެ ވެށި ދެބަހަށް ބަދަލުކޮށްގެން އުޅޭބައެކެވެ. ދަރިފުޅު ދުނިޔެއަށް އައުމުގެކުރިން އެ ދަރިންނާ އިނގިރޭސީބަހުން މުޚާޠަބުކުރަން ފަށައިގަންނަބައެކެވެ. އުފަންވުމާއެކު ގޭތެރޭގެ އެތައްކަމެއްގައި އިނގިރޭސީބަސް މެނުވީ ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ. ހަމަ މި ބީދައިން ޢަރަބިބަހަށް ލޯބިކުރައްވާ ކިތަންމެ މައިންބަފައިންނެއް އެބަހުގެ ވެއްޓެއް ގޭތެރޭގައި އުފައްދައެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވަނީ ދިވެހި ދަރިން އެންމެ ޅަފަތުއްސުރެ ދެބައްސަވެރިންނަށްވުމެވެ. ދެބަހަށް ލޯބިކޮށް ދެބަހުގެ ފޮތް ކިޔުން އާންމުވުމެވެ. އެ ހިސާބުން ދެބައްސަވެރިންގެ ގޮތުގައި ދިވެހި ދަރިން ހެދި ބޮޑުވަމުންދެއެވެ.

 

ދެބައްސަ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ރާއްޖޭގައި އޮތްގޮތް:

 

ރާއްޖޭގެ ގިނަ ސްކޫލުތަކަކީ ދައުލަތުން ޚަރަދުކުރާ ސަރުކާރުގެ ސްކޫލުތަކެކެވެ. މަދު ސްކޫލެއް އަމިއްލަ ޚަރަދުގައި ހިންގިޔަސް ހުރިހާ ސްކޫލަކީ އެޑިޔުކޭޝަން މިނިސްޓްރީގެ މަންހަޖު ހިންގާ ސްކޫލުތަކެކެވެ. ސަރުކާރުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ތަޢުލީމުގެ މައި ބަހަކީ އިނގިރޭސީބަސްކަމުގައި ވަނީ ހަދައިފައެވެ. ދެ ސްކޫލެއްގައި ޢަރަބިބަހަކީ މައިބަސްކަމުގައި ހަދައިފައިވެއެވެ. ހުރިހާ ސްކޫލެއްގައި ދެވަނަ ބަހުގެ ދަރަޖަ ލިބިފައިވަނީ މާދަރީބަހަށެވެ. މިއީ ޙާލަތަށް ރިޔާޢަތްކޮށް ނިންމި ނިންމުމެކެވެ. މިހެން ކަން އޮތްނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ 1/2012 ގެ 5 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާގޮތުން، ޕްރީސްކޫލުގެ ގްރޭޑްތަކުގައި މާދަރީބަހުން ނޫންގޮތަކަށް ކިޔަވައިދިނުމަކީ މަނާކަމެކެވެ. ހިތާމައަކީ މި ޤާނޫނުގެ އަގު އޮތްތާ ބާއްވައިފައި ހިތަށް އެރިގޮތަކަށް ޕްރީސްކޫލުތަކުގައި ކިޔަވައިދޭކަމެވެ. ގިނައިން ބޭނުންކުރަނީ (ގަސްތުގައި) އިނގިރޭސީބަހެވެ. 

ދިވެހިންގެ ސްކޫލު ނިޒާމުގައި ދެބައްސައަކީ އެ ޒަމާނެއްގެ ޙާލަތަށް ފެތިގެން އޭގެ އަމިއްލަ ޒާތުގައި އައިސްފައިވާ ނިޒާމެކެވެ. ވަކި ޤާނޫނެއްގެ ދަށުން ވަކި އަމުރެއްގެ ދަށުން އައިސް ހިނގައިގަތް ނިޒާމެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ނަވާރަސަތޭކަ އަށްޑިހައިގެ ކުރީކޮޅުގައި ރާއްޖޭގެ ސްކޫލުތައް އިނގިރޭސީ މީޑިއަމް ސްކޫލުތަކެއްގެގޮތުގައި ހިނގައިގަތެވެ. އެއީ އޭރުފެށުނު ޖޭ.އެސް.ސީ އިމްތިޙާނާ ހުރެ ވީ ކަމެއްކަމުގައި ޑރ.މުޙައްމަދު ލަޠީފު (އިންޓަވިއުއެއްގައި) ވިދާޅުވިއެވެ.

ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީއިދާރާތަކުގައި ވަރަށް އިސް މަޤާމުތަކެއް ފުރުއްވައި ޤައުމުގެ މަންހަޖުތައް އެކުލަވައިލުމުގައި އެކި އަހަރުތަކުގައި އުޅުއްވި އަދި އެޑިޔުކޭޝަން މިނިސްޓަރުކަންވެސް ކުރެއްވި ޑރ. މުޙައްމަދު ލަޠީފު ވިދާޅުވިގޮތުގައި އެ ދުވަސްވަރު ނަގަމުން އައި ޖޭ.އެސް.ސީ އިމްތިޙާނަކީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމަށް ރަސްމީ ސިފަ ލިބި މުޅި ރާއްޖެ ބަދަލުވާން މެދުވެރިވި ސަބަބެވެ.  އޭރު ރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ތަޢުލީމުގެ ބޮޑުބައި އޮތީ ހަމަ އެކަނި ދިވެހި މީޑިއަމްއަށެވެ. އެހެނަސް ދިވެހިބަހުން އުނގެނުން ނެތިދިއުމުގެ ނުވަތަ ނައްތައިލުމުގެ ފޯރިއެއް އެ ދުވަސްވަރުގައި ހިނގައި ސްކޫލްތަކަކީ ދެބަހުން ކިޔަވާ ސްކޫލުތަކެއްކަމުގައިވިއެވެ. އެޑިޔުކޭޝަނުން  ކަނޑައަޅާ ސްކޫލުތަކެއް ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް އިންގްލިޝް މީޑިއަމް ސްކޫލުތަކެއްކަމުގައި ހަދަމުންގޮސް މިއަދު މުޅި ރާއްޖޭގައި އޮތީ އިނގިރޭސީބަހާއި ދިވެހިބަހުގެ ދެބައްސަ ތަޢުލީމީ ހައިސިއްޔަތެކެވެ. ދެ ސްކޫލެއް ވެފައިވަނީ ޢަރަބިބަހާއި ދިވެހިބަހުގެ ސްކޫލަކަށެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ގިނަ ކުދިންގެ ވެށިވެފައިވަނީ ދެބައްސަ ވެއްޓަކަށެވެ.

ކަނޑައެޅިގެނެ މިވެނި ދުވަހެއްގައި ކުރި ޢިއުލާނަކާހުރެ ސްކޫލުތައް އިނގިރޭސީ މީޑިއަމަށް ބަދަލުވީކަމުގައި ބުނެވޭނޭ ލިޔުމެއް އުޅެ އުޅެވެސް އެޑިޔުކޭޝަނުން ލިބޭގޮތެއް ނުވިއެވެ. ނަމަވެސް އެނގޭކަމަކީ އިނގިރޭސީބަހުގެ ބާރު ސްކޫލުތަކުގައި ހިނގައިގަނެ އެއީ އޮޅުންފިލުވައިދޭ ބަސްކަމުގައި (މީޑިއަމް އޮފް އިންސްޓްރަކްޝަންކަމުގައި) ހަމަޖެހުނީ 1980ގެ އަހަރުތަކުގައެވެ. ރަސްމީ ބެލުމެއްގެ ދަށުން ދެބައްސަ ތަޢުލީމުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއް އެ ހިސާބުން މި ރާއްޖޭގައި ހިނގައިގަތީއެވެ.

ރާއްޖޭގައި ނާސަރީން ފެށިގެން ގްރޭޑް 12 އާ ހަމައަށްވެސް ކިޔަވައިދެނީ އިނގިރޭސީބަހާއި ދިވެހިބަހުންނެވެ. މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ކިޔަވައިދޭ 8 މާއްދާއެއްގެތެރެއިން އިސްލާމާއި ދިވެހިބަސް ފިޔަވައި ހުރިހާ މާއްދާއެއް އިނގިރޭސީބަހުން ކިޔަވައިދޭންފެށި މިއަދުވެސް ކިޔަވައިދިނުމުގެ އިންތިޒާމުވަނީ މި އިމުގައި ރޭވިފައެވެ. އަދި މަތީތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތުގެ ވެށިވެސް އޮތީ ދެބައްސަ ވެއްޓެއްކަމުގައިވެފައެވެ. ޑިޕްލޮމާއިންފެށިގެން ޕީއެޗްޑީއާ ހަމައަށްވެސް ދިވެހި ތަޢުލީމީ ހިޔާވަނީ ދެބައްސައަށްވެފައެވެ.

ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނު ނަމްބަރު 2012/1 ބުނާގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހިންގާ ޕްރީސްކޫލްތަކުގައި ކިޔަވައިދޭންވާނީ، ކިޔަވައިދޭން ޖެހޭނީ މާދަރީބަސްކަމުގައިވާ ދިވެހިބަހުންނެވެ. އެ ޤާނޫނު ބުނާގޮތުގައި އެހެން ބަހަކުން ކިޔަވައިދޭންޖެހޭނީ ދެވަނަ ބަހެއްގެގޮތުގައެވެ. މިއީ އެ ޤާނޫނުގެ ނަމްބަރު 5ވަނަ މާއްދާގައި ކުރާ އަމުރެވެވެ. މި ޤާނޫނު ފިޔަވައި ކޮންމެހެން މިވެނި ޤާނޫނަކުން ދެބައްސަ ތަޢުލީމަކަށް އަމުރުކުޅަކަމުގައި ދެންނެވޭނޭ ޤާނޫނެއް، ޤަވައިދެއް ނެތެވެ. ނުވަތަ އޮތްކަމަށް މިނިސްޓްރީއިން ނުދެއްކުނެވެ. ނަމަވެސް ކަން ހިނގައިފައިވަނީ އަދި ހިނގަނީ މި އަމުރަށް ކިޔަމަންވެއެއް ނޫނެވެ. އެ ފެންވަރުގައިވެސް ދިވެހިދަރިންނަށް ކުރިމަތިވެފައިވަނީ ދެބައްސަ ހިޔަލެވެ. ދެބައްސަ ބަލައިގަތުމެކެވެ. އެހެނަސް ރާޢްޖޭގެ ސްކޫލުތަކުގައި ދެބައްސައިން އިސްކަންދެނީ ދެވަނަ ބަހަށެވެ. މަދަރީބަހަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ސަމާލުކަމެއް ނުދެއޭ ދެންނެވިއަސް ހެޔޮވާނެއެވެ. މިއަށްފަހު މިވަނީ 2020 ގައި ސްކޫލެއްގެ ކުލާސްތެރޭގެ ފަރުމާއެކެވެ. (ކުރެހުން1)

ކުރެހުން 1     މި މަންޒަރުތަކުން ފުރަތަމަ މަންޒަރު ހުރީ ކުދިކޮށް ލިޔ ވަރަށް މަތީ ފަންގިފިލާ ކައިރީގައި ތަތްކޮށްފައެވެ. ދެވަނަ މަންޒަރުހުރީ ފަސޭހައިން ކިޔޭހާ ތިރީގައި އަދި ބޮޑެތިކޮށެވެ. ފުރަތަމަ މަންޒަރަކީ ދައުލަތުގެ އަމުރެކެވެ.

މި މަންޒަރުތަކުން ފުރަތަމަ މަންޒަރު ހުރީ ކުދިކޮށް ލިޔ ވަރަށް މަތީ ފަންގިފިލާ ކައިރީގައި ތަތްކޮށްފައެވެ. ދެވަނަ މަންޒަރުހުރީ ފަސޭހައިން ކިޔޭހާ ތިރީގައި އަދި ބޮޑެތިކޮށެވެ. ފުރަތަމަ މަންޒަރަކީ ދައުލަތުގެ އަމުރެކެވެ.

އުސްތާޛާ މަމްދޫޙާ ޢަބްދުﷲ ގެ ތަޤުރީރުތަކުން އެނގުނު ގޮތުގައި އަދި ވިދާޅުވިގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި ހަމަ ހަމަ ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއް ނެތެވެ. މި ރާއްޖޭގައި ހިނގަނީ ދެބައްސަ އަދި ގިނަ ބައްސަ ތަޢުލީމެއްކަމުގައި މާނަކުރެއްވިއެވެ. ޑރ.ޙަސަންޙަމީދު (2008) ވިދާޅުވާގޮތުގައި ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ސްކޫލުތަކެއްގައި ކިޔަވައިދެނީ ބޭރުގެ މުޤައްރަރަކަށް ބޭރުގެ ބަހަކުން ބޭރުގެ އިމްތިޙާނަކަށެވެ. އެހެންކަމުގައިވާނަމަ ދިވެހި ކޮންމެ ސްކޫލަކީ އިންޓަނޭޝަނަލް ސްކޫލެކެވެ. އެ މަނިކުފާނުގެ ލިޔުއްވުމުން މާނަކުރެވޭގޮތުގައި ދިވެހިންގެ އަމިއްލަ ބަސް ސްކޫލުތަކުގައި ވަނީ ނަމެއްގައެވެ. ދެބަހުން ތަޢުލީމު ދިންކަމުގައިވިޔަސް ދިވެހިބަހުގެ ރަހައާއި ކުލަ ވަރަށް ދަށެވެ. ތަޢުލީމުގެ ކުޑަކުޑަ މިންވަރެއް ދިވެހިބަހުން ފޯރުކޮށްދިނުމަކީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއް އޮތްކަމަށް ބުނެވޭނޭ ސަބަބެއް ނޫނެވެ.

 

ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއްގެ މަޤްޞަދު:

 

ދެބައްސަ ތަޢުލީމު (ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން) އަކީ ނެތް ޙާލަތެއްގައި މީހަކު ދުވަސް ކަނޑައަޅައިގެން ނެރުނު ނިޒާމެއް ނޫނެވެ. ޤުދުރަތީ ޙަޔާތެއްގެތެރެއިން ދިރިގެން އައިސް އެއްޗަކަށްވީ ނިޒާމެކެވެ. އިންސާނާގެ ދިރިއުޅުމުން ދުވަސްތައް ވޭތުކުރަމުން އައިސް އޭނާގެ އެކި ޙާލަތްތައް އުފަންކުޅަ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް މިއަދު މިއީ ފަރުމާވެރިންގެ ޢިލްމީ ނިޒާމެކެވެ.

ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް ޚާއްސަ މަޤްޞަދެއް އޮންނާނޭކަން ކަށަވަރެވެ. ޚާއްސަކޮށް އިންސާނާ ރާވައިގެން ޢިލްމީ ގޮތެއްގައި ގެންދާ ކަންކަމާއި ކުރާ ކަންތައްތަކުގައި މުހިންމު މަޤްޞަދުތަކެއް ވާނޭކަން ކަށަވަރެވެ. މި ބީދައިން ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމެއް ފަރުމާވެ ހިނގައިގަތް މަޤްޞަދެއްވެސް ވާނޭކަންކަށަވަރެވެ. މައިކަލް އެސް. މޯސަސް (2000)ގެ ދިރާސާ "ވައި ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން ޕޮލިސީ އިޒް ނީޑެޑް؛ އަ ފިލޯސަފިކަލް ރެންޕޮންސް ޓް ދަ ކްރިޓިސް" ގައި ބުނާގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމެއް ފަރުމާވާންވާނީ އަދި ފަރުމާވި ބޭނުންތަކަކީ:

-       ޖަމާޢަތުގައި ހޭލުންތެރި މީހަކަށްވުމަށް

-       ބަދަހި މުޖުތަމަޢަކަށް ބާރުއެޅުން

-       ވަޒީފާތައް ފަހިވާނޭހެން ތަރުބިއްޔަތުކުރުން

-       ދޭދޭ ޤައުމުގެ މެދުގައި މުޢާމަލާތްކުރުމަށް ފަސޭހައަކަށް

-       މަތީ ގިންތީގެ މީހުންގެ ބައިގައި ސާބިތުވުމަށް

-       އަމިއްލަ ވެށީގެ މަޢުލޫމާތު ފުޅާކޮށް އާންމުކުރުން

-       ތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތުގައި ދުނިޔަވީ ފެންވަރުގައި ސާބިތުވުމަށް.

މައިކަލްގެ ޖުމުލަ ނިންމުމަކީ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަންއަކީ ކޮންމެހެން އެއިން ޤައުމިއްޔަތާއި އަމިއްލަވަންތަކަމާއި ނަފުސީ ކުރިއެރުމަކަށް މުހިންމުވެގެން ހިނގައިގަތް ނިޒާމެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް އެއީ އިސްވެދެންނެވުނު ފަދަ ބޭނުންތަކަށް ފެށި ހިނގައިގަތް ނިޒާމެކެވެ.

ރާއްޖޭގައި ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމީ ސިޔާސަތެއް ހިނގައިގަތީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ޤައުމީ ކަންކަމުގެ ކުރިމަގަކަށް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ތަޢުލީމީ ހަރުފަތުގައި ބޭރުގެ އިމްތިޙާންތަކުގައި ބައިވެރިވެ އެއިން މަތީވަނަ ހޯދުމުގެ ނިޔަތުގައެވެ. ރާއްޖޭގެ ސްކޫލުތައް ގްރޭޑް 10 ނުވަތަ 12 ނިންމައިފައި ބައިވެރިވާ ލަންޑަން ޖީސީއީ އޯޑިނަރީ ލެވެލް އަދި އެޑްވާންސް ލެވެލް އާއި ކެމްބްރިޖް އޯޑިނަރީ އަދި އެޑްވާންސް ލެވެލް އިމްތިޙާންތަކުގައި ވާދަކޮށް މަތީ ފާސް ހޯދުމުގެ ނިޔަތުގައި އިނގިރޭސީބަހަށް އަހުލުވެރިވާށެވެ.[2] މި ނޫން މަޤްޞަދެއް އަޅުގަނޑު ބެލި އެއްވެސް ލިޔުމަކުން ނުފެނުނެވެ.

މަމްދޫޙާ ޢަބްދުﷲ (2019 ތަޤުރީރުތަކުގައި) ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަނެއްގެ މައިގަނޑު ބޭނުންތަކަކީ މުޖުތަމަޢަށް ހޭނުމާއި ގިނަ ބައްސަ މީހުންގެ މެދުގައި އޮންނަ ތަފާތު ނައްތައިލުމާއި ބަދަހި މުޖުތަމަޢަކަށް މަގު ފަހިކުރުމެވެ. އަދި ބޭރު ދުނިޔެއާ މުޢާމަލާތްކުރުމުގެ ޤާބިލްކަން ހޯދައިދިނުމާއި ވަޒީފާގެ ފުރުސަތުތައް ފަހިކޮށްދިނުމާއި ދީނީ އަމިއްލަވަންތަކަން ދެމެހެއްޓުމާއި ބަހަވީ ސިޔާސީ ގުޅުން ވަރުގަދަ ކުރުމާއި މަތީ ދަރަޖައިގެ ގުރޫޕުތަކުގެ ބާރު ހިފެހެއްޓުމެވެ. ހަމަ މިއާއެކު ދިރިއުޅުމުގައި ދެބަހަށްވެސް އޮތް ޤާނޫނީ ބާރު ހޯދައިދިނުމާއި ތާރީޚާއި ސަޤާފަތާއި ބަހުގެ މަޢުލޫމާތު ފުޅާކުރުމެވެ.

އިސްވެ ދެންނެވި މަޤުޞަދުތަކުގެ ތެރޭގައި އަޅުގަނޑު އިހަށް ދެންނެވި ބޭރުގެ އިމްތިޙާންތަކުގައި ހެޔޮ ނަތީޖާ ނެރުން، ނެތެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގައި ދެވަނަ ބަހަކުން ތަޢުލީމު ދިނުން ވަރުގަދަކުރި އެއް މަޤްޞަދަކީ އަޅުގަނޑު ދެންނެވި، އިމްތިޙާންތައް ކާމިޔާބުކުރުމެވެ. ދެބަހުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމާމެދު ވާހަކަދެކެވޭ ހަމަ ކޮންމެ ފަހަރަކުހެން މި ކަންކަމުގެ ވާހަކަ ދެކެވިފައިވީތީ މިއީވެސް ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއްގެ މަޤްސަދާއި ބޭނުންކަމުގައި ބެލިދާނެއެވެ.

 

ދިރާސާތަކުން ހާމަވިގޮތުގައި ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއްގައިނަމަ:

 

ރަނގަޅު ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމެއްގައި އެތަނެއްގެ ގިނަ ބަޔަކު، ދެ ބަހުން ކިޔަވައިދޭށާއި ކިޔަވަން ޤަބޫލުކުރާނޭކަމުގައި، މި ދާއިރާގެ ޢިލްމީ ހައިސިއްޔަތާބެހޭ ދިރާސާއެއް ކޮށްފައިފާ ކެވިން އެމް. ވޮންގް (2016) ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އޭނާ ދެކޭގޮތުގައި އަދި އޭނާގެ ދިރާސާއިން ހާމަވެފައިވާގޮތުގައި ބައިލިންގުއަލް ފުރިހަމަ ނިޒާމެއްގައި، ޚާއްސަ ކަންތައްތަކެއް ހުންނަންޖެހެއެވެ. ހަމަ މިފިކުރުގައި ލީން މަލާރޒް (2015) އެކުލަވައިލައިފައިވާ ފޮތް "ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަން: އިފެކްޓިވް ޕްރޮގުރާމް ފޯ ލެންގުއޭޖް މައިނޮރިޓީ ސްޓޫޑެންޓްސް" ގައިވެސް ބުނެފައިވަނީ ބައިލިންގުއަލް އެޑިޔުކޭޝަނެއްގެ ނިޒާމުގައި، ނުވަތަ އުސޫލުގައި ހުންނަންޖެހޭ ސިފަތަކެއް، ރޫޙެއް ވާނޭކަމުގައެވެ.

ބައިލިންގުއަލް ފޯމެޓް އެޑިޔުކޭޝަނެއްގައި ކޮންމެހެންވެސް ހިމެނުން އެދޭ، އަދި އެ ފަދަ ތަޢުލީމެއް ފުރިހަމަވެފައިވާނަމަ ފެންނާނޭ ކަންތައްތަކާއި ރޫޙުކަމުގައި ގިނަ ދިރާސާތަކުގައި އެއްބަސްވެފައިވާ ކަންކަމަކީ:

-       އެ ވެއްޓެއްގައި އުނގެނެން ތިބި ކުދިންގެ ބެލެނިވެރިންނާއި ޖަމާޢަތުގެ ބޮޑުބައެއް އެ ނިޒާމެއް ޤަބޫލުކުރާނެ

-       ކޮންމެކުއްޖަކަށްވެސް އެ ކުއްޖަކުބޮޑަށް ޤަބޫލުކުރާ ފަރިތަ ބަހަކުން ނުވަތަ ބަސްތަކަކުން ކިޔެވުމުގެ ފުރުސަތު އޮންނާނެ

-       ކޮންމެ އުނގެނުމެއްގައި ހަމަހަމަ އުސޫލެއް ދެބަހަށްވެސް ލިބިގެންވާންވާނެ

-       ކޮންމެ މާއްދާއެއްވެސް ދެބަހުން ނުވަތަ އެ ތަނެއްގައި ފަރުމާވެފައިވާ ބަސްބަހުން ކިޔެވޭންވާނެ

-       ދަރިވަރު ކިޔަވާން ބޭނުންކުރާ ދެބަހުން ވާހަކަދެއްކުމާއި ލިޔުމުގެ ޤާބިލްކަން ލިބުމަށް ފުރުސަތު އޮންނަންވާނެ

-       ބަހުގެ އަޑުމަޚުރަޖާއި ކިޔުމުގެ ޤަވައިދާއި ލިޔުމުގެ އުސޫލާއި ލިންގުއިސްޓިކް ބަޔަށް އެ ދަރިވަރުން އަހުލުވެރިވާނެ.

-       އެއްވެސް ކުއްޖަކު ކިޔަވާ ބަހަކުން ބަސް ބޭނުންކުރާގޮތަކުން ފުރައްސާރަކުރެވިގެން ނުވާނެ.

-       އުނގެނުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ ދެބައްސައިން އެއްބަހަކީވެސް ނިކަމެތި ދަށް ނުކުޅަދާނަ ބަހެއްކަމުގައި ދެކެގެން ނުވާނެ.

-       ވަކި ބަހެއް ނޭނގުމުން ދަށް، ނިކަމެތި ކުއްޖެއްކަމުގައި ބެލުމުގެ ފުރުސަތު އޮވެގެން ނުވާނެ

މި ތަނުގައި މި ލިސްޓުކޮށްލީ ޖުމުލަކޮށް ބުނެވޭން ހުރި ވާހަކަތަކެވެ. މި ލިސްޓަށް ބަލައި ރާއްޖޭގެ ޙާލަތަށް ކުރުކޮށް ވިސްނައިލަމާތޯއެވެ. ނޫސްތަކުންނާއި ބައެއް ދިރާސީ ދިވެހި ރިޕޯޓްތަކުން އެނގޭގޮތުގައި ރާއްޖޭގެ ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމުގައި ގޮންޖެހުންތައް އެބަހުއްޓެވެ. ހީ ނުކުރާ ހުރަސްތައް ކުރިމަތިވެއެވެ. އުނގެނުމުގެ މާޙައުލުގައި ތުރާ އެބަހުއްޓެވެ. ނާޝިދު ސުލައިމާން (2017) ކޮށްފައިވާ ދިރާސާ "ދަރިވަރުން ދިވެހިބަހަށް ޝައުޤުވެރިކުރުވުމަށް މުދައްރިސުންނަށް ހުރި ގޮންޖެހުންތައް" ގައި ބުނާގޮތުގައި، ދިވެހިބަހުގެ ބައެއް އުނގެނުމަށް ވަނީ ގޮންޖެހުންތަކާ ކުރިމަތިވެފައެވެ. ސަބަބަކީ ދެވަނަ ބަހުގެ ނުފޫޒާއި މާދަރީބަހުން އުނގެނެން ހުރި ފުރުސަތު ކުޑަވުމެވެ. އަދި ކުދިންނަށް ދެވަނަ ބަހުން އުނގެނުން މަޖުބޫރުކުރުން އެންމެ ޅަފަތުއްސުރެ ބޮޑުވުމެވެ.

ރާއްޖޭގައި އޮންނަނީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމަކަށްވާއިރުވެސް މާދަރީބަހަށްވުރެ ބޮޑަށް ދެވަނަ ބަސްކަމުގައިވާ އިނގިރޭސީބަހަށް ދީފައިވާ ސަމާލުކަން ރާއްޖޭގެ ކަރިކިއުލަމުން ފެންނަކަމުގައި ނާޝިގެ ދިރާސާގައި ހާމަކޮށްފައިވެއެވެ. އެ ކަރިކިއުލަމްގައި ދެ މާއްދާއެއް ފިޔަވައި ދެން ހުރި ހުރިހާ މާއްދާއެއް އިނގިރޭސީބަހުން ކިޔަވަންޖެހުމުން ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި މާދަރީބަހުގެ ޤަދަރު ގެއްލި އަދި އެ ކުދިންކުރެ މާދަރީބަހަށް މޮޅުކުދިންނަށްވެސް ކުރިއަށްދިއުމުގެ ފުރުސަތު ގެއްލިފައިވެއެވެ.

ޙަޤީޤަތަކީ މިއަދު ގިނަކުދިން މާދަރީބަހުގެ ހަމަތަކާއި އުސޫލަށް ބީރައްޓެހިވެއްޖެއެވެ. މާދަރީބަހުންނަމަ ކުށްކިޔުން މައްސަލައެއްކަމުގައި ނުދުށުން އާންމުވެއްޖެއެވެ. ރަނގަޅު ފުރިހަމަ ދެބައްސަ ނިޒާމެއްގައި ދެބަހުގެ ހަމަތަކާއި އުސޫލަށްވެސްކުދިން ހެޔޮވާންޖެހޭނެއެވެ. ދެބަހުގެ ޢިލްމީ ޤާބިލްކަން ދަރިންނަށް ލިބިފައިވާންޖެހޭނެއެވެ. މިހިރަ މިހިރަ ކަންކަމީ ދެބައްސަ ތަޢުލީމެއްގައި ފުރިހަމަ ނިޒާމެއްގައި ހުރެގެން ނުވާނޭ ސިފައެވެ.

ދިވެހި ދަރިންކުރެ ގިނަ ބަޔަކު އަދި އިނގިރޭސީބަހަށް ލޯބިކުރާ ގިނަ ބެލެނިވެރިންނާއި އެހެންވެސް ބޭފުޅުން ދިވެހިބަހުގެ އުނގެނުމާ ދެކޮޅެވެ. އަދި ގިނަ ބަޔަކު ދިވެހިބަހުގެ އިމްތިޙާންވެސް ހަދާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ބައެއް މީހުންގެ ބަހަކީ އޭނާގެ ދަރިފުޅު ދިވެހިބަހަށް ދަށްވީމާ އިމްތިޙާން ހަދަން ބޭނުން ނުވަނީއެވެ. އަދި ޢަރަބި މަދުރަސާތަކުގައި ބައެއް ބެލެނިވެރިން އިނގިރޭސީބަހުގެ ޢިލްމާ އިދިކޮޅެވެ. މިއީވެސް   ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއްގައި ނުފެންނާނޭ ސިފައެވެ.  

އިސްވެ ބަޔާންވި މަޢުލޫމާތާއި ދިވެހިންގެ ފިކުރާއި ދިވެހި މަދުރަސާތަކުގައި ހުރި ގޮންޖެހުންތަކާއި ކަން ހިނގާގޮތް ބަލައި ތެދަށް ދަންނަވާނަމަ ދެންނެވޭނީ ރާއްޖޭގައި ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމެއް ނެތްކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމަކަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް އެބަހުރިކަމުގައި ދެންނެވިދާނެއެވެ.

 

ނިންމައިލަމުން:

 

މިފަދަ ލިޔުންތަކަކީ ފަހުނިންމުމެއް ނޫނެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މި މަސައްކަތަކީ ޢިލްމީ ދިރާސާއެއް، ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި އެކަށޭނަ މިންވަރެއްގައި ކޮށްފައި މެނުވީ ރަނގަޅު ޖަވާބެއް ދެވެން ނެތް ސުރުޚީއަކަށް ކޮށްފައިވާ މަސައްކަތެކެވެ. އަދި ލިޔުމަށް ލިބިފައިވާ މިންވަރާއި ހޯދުމަށް ހޭދަކުރަން ލިބިފައިވާ ހަނި ވަގުތުތަކުން އެކަށޭނަ ހޯދުންތަކަށް ވާސިލުވެގެން ކޮށްފައި މެނުވީ މި ނިންމުމަށް ޤައުމީ ވިންދެއް ޖަހައިގެން ނުވާނެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ބައިލިންގުއަލްގެ އަސްލާއި އުފެދި ހެދިފޯދުނު ގޮތްތަކާއި ބާވަތްވެގެން ދިޔަ ގޮތް އެނގުނު މިމަސައްކަތުން ވިސްނުނީ ރާއްޖޭގައި މި އޮތް ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމު އަދި ފުރިހަމަ ނުވާކަމުގައެވެ. އިތުރު އެތައް މަސައްކަތެއް ކޮށްގެން މެނުވީ ދަރިންނާއި ޤައުމަށް ފައިދާހުރިގޮތެއްގައި މި ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމު ފައްކާނުކުރެވޭނޭކަން ކަށަވަރެވެ. ދިވެހިންނަކީ އަބަދުވެއް ޢިލްމަށް ހޭލާން ބޭނުންވާ ބައެއްކަމާއި އެކަމަކު ވަޠަނިއްޔަތަށް ހުރި ފިކުރު ދުރުކަން އިތުރަށް މި މަސައްކަތުން ވިސްނުނެވެ. އެހެންކަމުން މި ކުރު ހޯދުންތަކުން ވިސްނުނު އެއްކަމަކީ ފުރިހަމަ ބައިލިންގުއަލް ނިޒާމެއްގައި ހުންނާނޭ ސިފަތަކާއި ބޭނުންތެރިކަން ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނައިދޭންޖެހޭކަމުގައެވެ.

މިފަދަ ޢިލްމީ މަސައްކަތެއް ނިންމައިލުމަށް މި އަޅާއަށް އިރާދަކުރެއްވި ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާއަށް ޝުކުރުކޮށް ޙަމްދުކުރަމެވެ. 

(ނިމުނީ)

 

ޙަވާލާ ދެވޭ ލިޔުންތައް:

 

ޙަސަން ޙަމީދު. ޑރ. (ވެބްސައިޓް http://www.hassanhameed.com) 2020 ޖެނުއަރީ 27 0:15.

ޙަސަން ޙަމީދު. ޕީ.އެޗް.ޑީ. (2008). ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމު ހަތަރުއަނގޮޅިއެއްގައި، ދަރުމަ ޖެނުއަރީ 13-3؛

ނާޝިދު ސުލައިމާން. (2017). ދަރިވަރުން ދިވެހިބަހަށް ޝައުޤުވެރިކުރުވުމަށް މުދައްރިސުންނަށް ހުރި ގޮންޖެހުންތައް، ފެކަލްޓީ އޮފް އާރޓްސް؛ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީ، ދިވެހިރާއްޖެ

ކެވިން އެމް.ވޮންގް. (2016). ޕާފެކްޓް ބިލިންގުއަލް އެޓެއިނަބްލް.

އެންޑްރިއާ މެޝީނިޟް. (2011). ބައިލިންގުއަލް އަޑިއުކޭޝަން. ކްރޮއޭޝިއާ

މައިކަލް އެސް. މޯސަސް. (2000). ވައި ބައިލިންގުއަލް އަޑިޔުކޭޝަން ޕޮލިސީ އިޒް ނީޑެޑެ؛ އަ ފިލޯސަފިކަލް ރެންޕޮންސް ޓް ދަ ކްރިޓިސް، ބާރޓިން ޔުނިވަރސިޓީ

މެހްމެޓް ސެމް އެޑްސިޣުލޫ. (2016). ބައިލިންގުއަލިޒަމް އެންޑް ބައިލިންގުއަލް އަޑިޔުކޭޝަން، ބައިލިންގުއަލިޒަމް އެންޑް ޓްރާންސްލޭޝަނަލަ އެކްޝަން، ބާރޓިން ޔުނިވަރސިޓީ

ލީން މަލާރޒް. (2015). ބައިލިންގުއަލް އަޑިޔުކޭޝަން: އިފެކްޓިވް ޕްރޮގުރާމް ފޯ ލެންގުއޭޖް މައިނޮރިޓީ ސްޓޫޑެންޓްސް، އެސޯސިއޭޝަން ފޯ ސުޕަރވިޒަން އެންޑް ކަރިކިއުލަމް ދިވެލޮޕްމަންޓް، އެމެރިކާ

ޒީނަތު އަޙްމަދު. (2015). ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޕްރީސްކޫލުތަކުގެ ބައިލިންގުއަލް ދަރިވަރުން ބަސްކޮށާރު ބޭނުންކުރުމުގައި އިސްކަންދޭ ބަސް. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީ:ފެކަލްޓީ އޮފް އާޓްސް، ދިވެހިރާއްޖެ

---

[1] http://www.hassanhameed.com މި ސައިޓުގައި ޙަސަން ލިޔުއްވައިފައިވާ ދިރާސީ ދިގު ލިޔުމެއް އެބަ އޮތެވެ. އެ ލިޔުމާ ގުޅޭ އެތައް ސައިޓެއް ހާމަކުރައްވައިފައިވެއެވެ. ޑރ. ޙަސަން ޙަމީދަކީ ޤައުމީ ވަޠަނީ، އަދި ޢިލްމީ ގޮތުން ލިޔުއްވާ ލިޔުއްވުންތެރިއެކެވެ. ވިދާޅުވާ ހަމަ ކޮންމެ އެއްޗެއް ޢިލްމީ ހަމައިން ހެއްކާއެކުގައި މެނުވީ ވިދާޅުވެފައި ނުވެއެވެ.

[2]  ރާއްޖޭގެ ސްކޫލުތަކުގެ ނަތީޖާ މަތިކުރުމަށް ވޯކްޝޮލްތައް ރޭވޭ ކޮންމެ ފަހަރަކު އެޑިޔުކޭޝަނުން ދައްކަވައިފައިހުރި ވާހަކަތަކުގައި ގިނައިންހުރީ ރާއްޖޭގެ އޯލެވެލް އޭލެވެލް ނަތީޖާ މިއަށްވުރެ ރަނގަޅުވާނީ އިނގިރޭސީބަހުގެ ފެންވަރު މަތިވެގެންކަމުގައެވެ. އަދި ދިވެހި މުދައްރިސުންނާއި އިސްލާމް މުދައްރިސުންނަށް އިނގިރޭސީ ކޯސްތަކެއް ހިންގަންޖެހޭކަމަށްވެސް ވާހަކަދައްކައިފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއިން ދޭހަވަނީ އެޑިޔުކޭޝަންގެ ސިޔާސަތުގައި އެއްޗެއް އެނގުމަށްވުރެ އިމްތިޙާނުގެ ނަތީޖާ މަތިކުރުން މުހިންމުވެގެން ދިޔަކަމެވެ.